Risale:22. Söz (Kur'an Hattı): Revizyonlar arasındaki fark
| 398. satır: | 398. satır: | ||
{{Arabi|ايشته اون طوقوزنجى سوزڭ اون دردنجى رشحه‌سنده بر نبذه تعريف ايديلن او كلام اللّٰه؛ إسمِ أعظمدن، عرشِ أعظمدن، ربوبيتڭ تجلّئِ أعظمندن نزول ايدوب، أزلى أبده ربط ايده‌جك، فرشى عرشه باغلايه‌جق بر وسعت و علويت ايچنده بتون قوّتيله و آياتنڭ بتون قطعيتيله مكرّرًا [[Bakara 163|لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ]] دير، بتون كائناتى إشهاد ايدر و شهادت ايتديرر. أوت [[Risale:22. Söz (Ayet-Hadis Mealleri)#12|لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ بَرَابَرْ مٖيزَنَدْ عَالَمْ]]}} | {{Arabi|ايشته اون طوقوزنجى سوزڭ اون دردنجى رشحه‌سنده بر نبذه تعريف ايديلن او كلام اللّٰه؛ إسمِ أعظمدن، عرشِ أعظمدن، ربوبيتڭ تجلّئِ أعظمندن نزول ايدوب، أزلى أبده ربط ايده‌جك، فرشى عرشه باغلايه‌جق بر وسعت و علويت ايچنده بتون قوّتيله و آياتنڭ بتون قطعيتيله مكرّرًا [[Bakara 163|لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ]] دير، بتون كائناتى إشهاد ايدر و شهادت ايتديرر. أوت [[Risale:22. Söz (Ayet-Hadis Mealleri)#12|لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ بَرَابَرْ مٖيزَنَدْ عَالَمْ]]}} | ||
{{Arabi|أوت او قرآنه سليم بر قلب گوزيله باقسه‌ڭ گوره‌جكسڭ كه: جهاتِ ستّه‌سى اويله پارلايور، اويله شفّافدر كه؛ هيچ بر ظلمت، هيچ بر ضلالت، هيچ بر شبهه و ريب، هيچ بر حيله ايچنه گيرمگه و دائرهِٔ عصمتنه دخوله فرجه بولاماز. چونكه اوستنده سكّهِٔ إعجاز؛ آلتنده برهان و دليل؛ آرقه‌سنده نقطهِٔ إستنادى، محضِ وحىِ ربّانى؛ اوڭنده سعادتِ داريْن؛ صاغنده، عقلى إستنطاق ايدوب تصديقنى تأمين؛ صولنده، وجدانى إستشهاد ايده‌رك تسليمنى تثبيت؛ ايچى، بِالبداهه صافى هدايتِ رحمانيه؛ اوستى، بِالمشاهده خالص أنوارِ ايمانيه؛ ميوه‌لرى، بِعين اليقين كمالاتِ إنسانيه ايله مزيَّن أصفيا و محقّقين أوليا و صدّيقين اولان او لسانِ غيبڭ سينه‌سنه قولاغڭى ياپيشديروب ديڭله‌سه‌ڭ؛ دريندن درينه، غايت مونس و مقنع، نهايت جدّى و علوى و برهان ايله مجهّز بر صداىِ سماوى ايشيده‌جكسڭ كه، اويله بر قطعيتله [[Bakara 163 | {{Arabi|أوت او قرآنه سليم بر قلب گوزيله باقسه‌ڭ گوره‌جكسڭ كه: جهاتِ ستّه‌سى اويله پارلايور، اويله شفّافدر كه؛ هيچ بر ظلمت، هيچ بر ضلالت، هيچ بر شبهه و ريب، هيچ بر حيله ايچنه گيرمگه و دائرهِٔ عصمتنه دخوله فرجه بولاماز. چونكه اوستنده سكّهِٔ إعجاز؛ آلتنده برهان و دليل؛ آرقه‌سنده نقطهِٔ إستنادى، محضِ وحىِ ربّانى؛ اوڭنده سعادتِ داريْن؛ صاغنده، عقلى إستنطاق ايدوب تصديقنى تأمين؛ صولنده، وجدانى إستشهاد ايده‌رك تسليمنى تثبيت؛ ايچى، بِالبداهه صافى هدايتِ رحمانيه؛ اوستى، بِالمشاهده خالص أنوارِ ايمانيه؛ ميوه‌لرى، بِعين اليقين كمالاتِ إنسانيه ايله مزيَّن أصفيا و محقّقين أوليا و صدّيقين اولان او لسانِ غيبڭ سينه‌سنه قولاغڭى ياپيشديروب ديڭله‌سه‌ڭ؛ دريندن درينه، غايت مونس و مقنع، نهايت جدّى و علوى و برهان ايله مجهّز بر صداىِ سماوى ايشيده‌جكسڭ كه، اويله بر قطعيتله [[Bakara 163|لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ]] دير و تكرار ايدر كه؛ حقّ اليقين درجه‌سنده سويله‌ديگنى، عين اليقين گبى بر علمِ يقينى سڭا إفاده و إفاضه ايدييور.}} | ||
{{Arabi|الحاصل: هر بريسى برر گونش اولان، رسولِ أكرم عليه الصلاة والسلام ايله فرقانِ أحكم كه}} | {{Arabi|الحاصل: هر بريسى برر گونش اولان، رسولِ أكرم عليه الصلاة والسلام ايله فرقانِ أحكم كه}} | ||
14.08, 12 Ekim 2025 tarihindeki hâli
Önceki Risale: Yirmi Birinci Söz ←Sözler → Yirmi Üçüncü Söz: Sonraki Risale
Bu risale hakkında bilgi edinmek için Yirmi Birinci Söz sayfasına ve bu risaleyi Latin harfleri ile okumak için Yirmi Birinci Söz okuma sayfasına gidin
يگرمى ايكنجى سوز
(ايكى مقامدر)
برنجى مقام
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖيمِ
وَيَضْرِبُ اللّٰهُ الْاَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
وَ تِلْكَ الْاَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ
بر زمان ايكى آدم، بر حوضده ييقانديلر. فوق العاده بر تأثير آلتنده كنديلرندن گچديلر. گوزلرينى آچدقلرى وقت گورديلر كه؛ عجيب بر عالمه گوتورولمشلر. اويله بر عالم كه، كمالِ إنتظامندن بر مملكت حكمنده، بلكه بر شهر حكمنده، بلكه بر سراى حكمنده‌در. كمالِ حيرتلرندن أطرافلرينه باقديلر. گورديلر كه: بر جهتده باقيلسه عظيم بر عالم گورونويور. بر جهتده باقيلسه، منتظم بر مملكت... بر جهتده باقيلسه، مكمّل بر شهر... ديگر بر جهتده باقيلسه، غايت محتشم بر عالمى ايچنه آلمش بر سرايدر. شو عجائب عالمده گزه‌رك سيران ايتديلر. گورديلر كه: بر قسم مخلوقلر وار؛ بر طرز ايله قونوشويورلر، فقط بونلر اونلرڭ ديللرينى بيلمييورلر. يالڭز إشارتلرندن آڭلاشيلييور كه، مهمّ ايشلر گورويورلر و أهمّيتلى وظيفه‌لر ياپييورلر.
او ايكى آدمدن بريسى، آرقداشنه ديدى كه: "شو عجيب عالمڭ ألبته بر مدبّرى و شو منتظم مملكتڭ بر مالكى، شو مكمّل شهرڭ بر صاحبى، شو مصنّع سرايڭ بر اوسته‌سى واردر. بز چاليشملى‌يز، اونى طانيمالى‌يز. چونكه آڭلاشيلييور كه، بزى بورايه گتيرن اودر. اونى طانيمازسه‌ق كيم بزه مدد ويره‌جك؟ ديللرينى بيلمديگمز و اونلر بزى ديڭله‌مدكلرى شو عاجز مخلوقلردن نه بكله‌يه‌بيليرز؟ هم قوجه بر عالمى بر مملكت صورتنده، بر شهر طرزنده، بر سراى شكلنده ياپان و باشدن باشه خارقه شيلرله طولديران و مزيّناتڭ أنواعيله تزيين ايدن و عبرتنما معجزاتلرله دوناتان بر ذات، ألبته بزدن و بورايه گلنلردن بر ايستديگى واردر. اونى طانيمالى‌يز. هم نه ايستديگنى بيلمكلگمز لازمدر."
اوته‌كى آدم ديدى: "اينانمام، بويله بحث ايتديگڭ گبى بر ذات بولونسون و بتون بو عالمى تك باشيله إداره ايتسين."
آرقداشى جوابًا ديدى كه: "بونى طانيمازسه‌ق، لاقيد قالسه‌ق، منفعتى هيچ يوق؛ ضررى اولسه پك عظيمدر. أگر طانيماسنه چاليشسه‌ق، مشقّتى پك خفيفدر، منفعتى اولورسه پك عظيمدر. اونڭ ايچون اوڭا قارشى لاقيد قالمق، هيچ كارِ عقل دگلدر."
او سرسرى آدم ديدى: "بن بتون راحتمى، كيفمى؛ اونى دوشونمه‌مكده گورويورم. هم بويله عقلمه صيغيشميان شيلرله اوغراشميه‌جغم. بتون بو ايشلر، تصادفى و قارمه‌قاريشق ايشلردر، كندى كندينه دونويور؛ بنم نه‌مه لازم."
عقللى آرقداشى اوڭا ديدى: "سنڭ بو تمرّدڭ بنى ده، بلكه چوقلرى ده بلايه آتاجقدر. بر أدبسزڭ يوزندن، بعضًا اولور كه، بر مملكت خراب اولور."
ينه او سرسرى دونوب ديدى كه: "يا قطعيًا بڭا إثبات ايت كه؛ بو قوجه مملكتڭ تك بر مالكى، تك بر صانعى واردر. ياخود بڭا ايليشمه."
جوابًا آرقداشى ديدى: "مادام عنادڭ ديوانه‌لك درجه‌سنه چيقمش؛ او عنادڭله بزى و بلكه مملكتى بر قهره گرفتار ايده‌جكسڭ. بن ده سڭا اون ايكى برهان ايله گوستره‌جگم كه: بر سراى گبى شو عالمڭ، بر شهر گبى شو مملكتڭ، تك بر اوسته‌سى واردر و او اوسته، هر شيئى إداره ايدن يالڭز اودر. هيچ بر جهتده نقصانيتى يوقدر. بزه گورونمه‌ين او اوسته، بزى و هر شيئى گورور و سوزلرينى ايشيتير. بتون ايشلرى معجزه و خارقه‌در. بتون بو گورديگمز و ديللرينى بيلمديگمز شو مخلوقلر اونڭ مأمورلريدر."
برنجى برهان
گل هر طرفه باق، هر شيئه دقّت ايت! بتون بو ايشلر ايچنده گيزلى بر أل ايشله‌يور. چونكه باق، بر درهم (حاشيه[1]﴾ قدر قوّتى اولميان بر چكردك كوچكلگنده بر شى، بيڭلر بطمان يوكى قالديرييور. ذرّه قدر شعورى اولميان، (حاشيه[2]﴾ غايت حكيمانه ايشلر گورويور. ديمك بونلر كندى كنديلرينه ايشله‌مييورلر. اونلرى ايشلتديرن گيزلى بر قدرت صاحبى واردر. أگر كندى باشنه اولسه، بتون باشدن باشه بو گورديگمز مملكتده هر ايش معجزه، هر شى معجزه‌كار بر خارقه اولمق لازم گلير. بو ايسه، بر سفسطه‌در.
ايكنجى برهان
گل بتون بو اووالرى، بو ميدانلرى، بو منزللرى سوسلنديرن شيلر اوستنه دقّت ايت. هر بريسنده او گيزلى ذاتدن خبر ويرن ايشلر وار. عادتا هر برى برر طرّه، برر سكّه گبى، او غيبى ذاتدن خبر ويرييورلر. ايشته گوزيڭڭ اوڭنده، باق؛ بر درهم پاموقدن (حاشيه[3]﴾ نه ياپييور. باق، قاچ طوپ چوخه و پاتيسقه و چيچكلى قوماش چيقدى. باق، اوندن نه قدر شكرلمه‌لر، يووارلاق طاتلى كوفته‌لر ياپيلييور كه؛ بزم گبى بيڭلر آدم گيسه و يه‌سه، كافى گلير. هم ده باق، بو دميرى، طوپراغى، صويى، كومورى، باقيرى، گوموشى، آلتونى غيبى آووجنه آلدى، بر أت پارچه‌سى (حاشيه[4]﴾ ياپدى؛ باق گور... ايشته أى عقلسز آدم! بو ايشلر اويله بر ذاته مخصوصدر كه؛ بتون بو مملكت، بتون أجزاسيله اونڭ معجزهِٔ قوّتى آلتنده طورييور، هر آرزوسنه رام اولويور.
اوچنجى برهان
گل، بو متحرّك آنتيقه (حاشيه[5]﴾ صنعتلرينه باق! هر بريسى اويله بر طرزده ياپيلمش؛ عادتا بو قوجه سرايڭ بر كوچك نسخه‌سيدر. بتون بو سرايده نه وارسه، او كوچوجك متحرّك ماكينه‌لرده بولونويور. هيچ ممكن ميدر كه، بو سرايڭ اوسته‌سندن باشقه بريسى گلوب، بو عجيب سرايى كوچك بر ماكينه‌ده درج ايتسين؟ هم هيچ ممكن ميدر كه، بر قوطو قدر بر ماكينه بتون بر عالمى ايچنه آلديغى حالده، تصادفى وياخود عبث بر ايش ايچنده بولونسون؟ ديمك بتون گوزڭ گورديگى نه قدر آنتيقه ماكينه‌لر وار، او گيزلى ذاتڭ برر سكّه‌سى حكمنده‌درلر. بلكه برر دلّال، برر إعلاننامه حكمنده‌درلر. لسانِ حاللريله ديرلر كه: "بز اويله بر ذاتڭ صنعتى‌يز كه؛ بتون بو عالممزى، بزى ياپديغى و سهولتله ايجاد ايتديگى گبى قولايلقله ياپابيلير بر ذاتدر."
دردنجى برهان
أى معنّد آرقداش! گل، سڭا داها عجيبنى گوستره‌جگم. باق، بو مملكتده بتون بو ايشلر، بو شيلر دگيشدى، دگيشييور، بر حالتده طورمييور. دقّت ايت كه، بو گورديگمز جامد جسملر، حسسز قوطولر؛ برر حاكمِ مطلق صورتنى آلديلر؛ عادتا هر بر شى، بتون أشيايه حكم ايدييور. ايشته بو يانمزده‌كى بو ماكينه‌يه باق؛ (حاشيه[6]﴾ گويا أمر ايدييور. ايشته اونڭ تزييناتنه و ايشله‌مسنه لازم لوازمات و مادّه‌لر، اوزاق يرلردن قوشوب گلييورلر. ايشته اورايه باق: او شعورسز جسم (حاشيه[7]﴾ گويا بر إشارت ايدييور، أڭ بيوك بر جسمى، كندينه خدمتكار ايدييور، كندى ايشلرنده چاليشديرييور. داها باشقه شيلرى بونلره قياس ايت. عادتا هر بر شى، بتون بو عالمده‌كى خلقتلرى مسخّر ايدييور.
أگر او گيزلى ذاتى قبول ايتمزسه‌ڭ، بتون بو مملكتده‌كى طاشنده، طوپراغنده، حيواننده، إنسانه بڭزر مخلوقلرده؛ او ذاتڭ بتون هنرلرينى، صنعتلرينى، كمالاتلرينى، برر برر (او شيلره) ويره‌جكسڭ. ايشته عقلڭ اوزاق گورديگى بر تك معجزنما ذاتڭ بدلنه، ميليارلر اونڭ گبى معجزنما، هم بربرينه ضد، هم بربرينه مِثل، هم بربرى ايچنده بولونسون؛ بو إنتظام بوزولماسين، اورته‌لغى قاريشديرماسينلر.
حالبوكه بو قوجه مملكتده ايكى پارمق قاريشسه، قاريشديرر. چونكه بر كويده ايكى مدير، بر شهرده ايكى والى، بر مملكتده ايكى پادشاه بولونسه، قاريشديرر. نره‌ده قالدى، حدسز حاكمِ مطلق برابر بولونسون!
بشنجى برهان
أى وسوسه‌لى آرقداش! گل، بو عظيم سرايڭ نقشلرينه دقّت ايت و بتون بو شهرڭ زينتلرينه باق و بتون بو مملكتڭ تنظيماتنى گور و بتون بو عالمڭ صنعتلرينى تفكّر ايت! ايشته باق: أگر نهايتسز معجزه‌لرى و هنرلرى اولان گيزلى بر ذاتڭ قلمى ايشله‌مزسه، بو نقشلرى سائر شعورسز سببلره، كور تصادفه، صاغير طبيعته ويريلسه، او وقت يا بو مملكتڭ هر بر طاشى، هر بر اوتى، اويله معجزنما نقّاش، اويله بر خارق العاده كاتب اولماسى لازم گلير كه، بر حرفده بيڭ كتابى يازه‌بيلسين، بر نقشده ميليونلر صنعتى درج ايده‌بيلسين. چونكه باق بو طاشلرده‌كى نقشه، (حاشيه[8]﴾ هر بريسنده بتون سرايڭ نقشلرى وار، بتون شهرڭ تنظيمات قانونلرى وار، بتون مملكتڭ تشكيلات پروغراملرى وار. ديمك بو نقشلرى ياپمق، بتون مملكتى ياپمق قدر خارقه‌در. اويله ايسه هر بر نقش، هر بر صنعت، او گيزلى ذاتڭ بر إعلاننامه‌سيدر، بر خاتميدر.
مادام بر حرف، كاتبنى گوسترمكسزين اولماز. صنعتلى بر نقش، نقّاشنى بيلديرمه‌مك اولماز. ناصل اولور كه؛ بر حرفده قوجه بر كتابى يازان، بر نقشده بيڭ نقشى نقش ايدن نقّاش، كندى كتابيله و نقشيله بيلينمسين؟
آلتنجى برهان
گل، بو گنيش اووايه چيقه‌جغز. (حاشيه[9]﴾ ايشته او اووا ايچنده يوكسك بر طاغ وار. اوستنه چيقه‌جغز، تا بتون أطرافى گورولسون. هم هر شيئى ياقينلاشديره‌جق گوزل دوربينلرى ده برابر آلاجغز. چونكه بو عجيب مملكتده، عجيب ايشلر اولويور. هر ساعتده هيچ عقلمزه گلمه‌ين ايشلر اولويور. ايشته باق! بو طاغلر و اووالر و شهرلر، بردن دگيشييور. هم ناصل دگيشييور.. اويله بر طرزده كه؛ ميليونلرله بربرى ايچنده ايشلر غايت منتظم صورتده دگيشييور. عادتا ميليونلر متنوّع قوماشلر بربرى ايچنده برابر طوقونويور گبى، پك عجيب تحوّلات اولويور. باق، او قدر اُنسيت ايتديگمز و طانيديغمز چيچكلى ميچكلى شيلر غائب اولديلر. منتظمًا يرلرينه و ماهيتجه اونلره بڭزر، فقط صورتجه آيرى، باشقه‌لرى گلديلر. عادتا شو اووا، طاغلر برر صحيفه؛ يوز بيڭلرله آيرى آيرى كتابلر ايچنده يازيلييور. هم خطاسز، نقصانسز اولارق يازيلييور. ايشته، بو ايشلر يوز درجه محالدر كه؛ كندى كندينه اولسون.
أوت نهايت درجه‌ده صنعتلى، دقّتلى شو ايشلر، كندى كندينه اولمق بيڭ درجه محالدر كه؛ كنديلرندن زياده، صنعتكارلرينى گوسترييورلر. هم بونلرى ايشله‌ييجى اويله معجزنما بر ذاتدر كه؛ هيچ بر ايش، اوڭا آغير گلمز. بيڭ كتاب يازمق، بر حرف قدر اوڭا قولاى گلير. بونڭله برابر هر طرفه باق كه، هم اويله بر حكمتله هر شيئى يرلى يرينه قويويور و اويله مكرمانه هركسه لايق اولدقلرى لطفلرى ياپييور؛ هم اويله إحسان‌پرورانه عمومى پرده‌لر و قپولر آچييور كه، هركسڭ آرزولرينى تطمين ايدييور. هم اويله سخاوت‌پرورانه سفره‌لر قورويور كه؛ بتون بو مملكتڭ خلقلرينه، حيوانلرينه، هر بر طائفه‌سنه خاص و لايق، بلكه هر بر فردينه مخصوص إسميله و رسميله بر طبلهِٔ نعمت ويريلييور.
ايشته دنياده بوندن محال بر شى وار مى كه، بو گورديگمز ايشلر ايچنده تصادفى ايشلر بولونسون ويا عبث و فائده‌سز اولسون ويا متعدّد أللر قاريشسين ويا اوسته‌سى هر شيئه مقتدر اولماسين ويا هر شى اوڭا مسخّر اولماسين! ايشته أى آرقداش! حدّڭ وارسه بوڭا قارشى بر بهانه بول!
يدنجى برهان
أى آرقداش گل! شيمدى بو جزئياتى بيراقوب، سراى شكلنده‌كى بو عجيب عالمڭ أجزالرينڭ بربرينه قارشى اولان وضعيتلرينه دقّت ايده‌جگز. ايشته باق: بو عالمده او درجه إنتظام ايله كلّى ايشلر ياپيلييور و عمومى إنقلابلر اولويور كه، عادتا بتون بو سرايده‌كى موجود طاشلر، طوپراقلر، آغاجلر، هر بر شى، برر فاعلِ مختار گبى بتون بو عالمڭ نظاماتِ كلّيه‌سنى گوزه‌توب، اوڭا گوره توفيقِ حركت ايدييور. بربرندن أڭ اوزاق شيلر، بربرينڭ إمدادينه قوشييور.
ايشته باق: غائبدن عجيب بر قافله (حاشيه[10]﴾ چيقوب گلييور. مركبلرى آغاجلره، نباتلره، طاغلره بڭزرلر. باشلرنده برر طبلهِٔ أرزاق طاشييورلر. ايشته باق: بو طرفده بكله‌ين مختلف حيواناتڭ أرزاقلرينى گتيرييورلر. هم ده باق: بو قبّه‌ده او عظيم ألكتريق لامباسى (حاشيه[11]﴾ اونلره ايشيق ويرديگى گبى، بتون طعاملرينى اويله گوزل پيشيرييور؛ يالڭز، پيشيريله‌جك طعاملر بر دستِ غيبى طرفندن برر ايپه طاقيلوب (حاشيه[12]﴾ اوڭا قارشى طوتولويور. بو طرفه ده باق: بو بيچاره ضعيف، نحيف، قوّتسز حيوانجقلر... ناصل اونلرڭ باشى اوڭنده، لطيف غدا ايله طولو ايكى طولومبه‌جق (حاشيه[13]﴾ طاقيلمش، ايكى چشمه گبى؛ يالڭز او قوّتسز مخلوق، اونى آغزينه ياپيشديرمسى كافيدر.
الحاصل: بتون بو عالمڭ بتون أشياسى، بربرينه باقار گبى، بربرينه يارديم ايدر. بربرينى گورور گبى، بربرينه أل أله ويرر. بربرينڭ ايشنى تكميل ايچون، بربرينه اوموز اوموزه ويرييور. بل بله ويروب برابر چاليشييورلر. هر شيئى بوڭا قياس ايت؛ تعداد ايله بيتمز...
ايشته بتون بو حاللر، ايكى كرّه ايكى درت ايدر درجه‌سنده قطعى گوسترر كه؛ شو سراىِ عجيبڭ اوسته‌سنه يعنى شو غريب عالمڭ صاحبنه هر شى مسخّردر. هر شى اونڭ حسابنه چاليشير. هر شى اوڭا بر أمربر نفر حكمنده‌در. هر شى اونڭ قوّتيله دونر. هر شى اونڭ أمريله حركت ايدر. هر شى اونڭ حكمتيله تنظيم اولور. هر شى اونڭ كرميله معاونت ايدر. هر شى اونڭ مرحمتيله باشقه‌سنڭ إمدادينه قوشار، يعنى قوشديريلير. أى آرقداش! حدّڭ وارسه بوڭا قارشى بر سوز سويله!
سكزنجى برهان
گل، أى نفسم گبى كندينى عاقل ظن ايدن عقلسز آرقداش! شو سراىِ محتشمڭ صاحبنى طانيمق ايسته‌مييورسڭ! حالبوكه هر شى اونى گوسترييور، اوڭا إشارت ايدييور، اوڭا شهادت ايدييور. بتون بو شيلرڭ شهادتنى ناصل تكذيب ايدييورسڭ! اويله ايسه، بو سرايى ده إنكار ايت و "عالم يوق، مملكت يوق" دى و كنديڭى ده إنكار ايت، اورته‌دن چيق. ياخود عقلڭى باشڭه آل، بنى ديڭله!
ايشته باق: شو سراى ايچنده بولونان و مملكتى إحاطه ايدن يكنسق عنصرلر، معدنلر وار. (حاشيه[14]﴾ عادتا مملكتدن چيقان هر شى، او مادّه‌لردن ياپيلييور. ديمك او مادّه‌لر كيمڭ ملكى ايسه، بتون اوندن ياپيلان شيلر ده اونڭدر. تارلا كيمڭ ايسه، محصولات ده اونڭدر. دڭز كيمڭ ايسه، ايچنده‌كيلر ده اونڭدر.
هم باق، بو طوقونان شيلر، بو نسج اولنان منقّش قوماشلر، بر تك مادّه‌دن ياپيلييور. او مادّه‌يى گتيرن، إحضار ايدن و ايپ حالنه گتيرن، ألبته بِالبداهه بردر. چونكه او ايش، إشتراك قبول ايتمز. اويله ايسه بتون نسج اولنان صنعتلى شيلر، اوڭا مخصوصدر. هم ده باق، بو طوقونان، ياپيلان شيلرڭ هر بر جنسى، بتون مملكتڭ هر طرفنده بولونويور؛ بتون أبناىِ جنسلريله اويله إنتشار ايتمش؛ برابر اولارق بربرى ايچنده، بر طرزده، بر آنده ياپيلييور، نسج ايديلييور. ديمك بر تك ذاتڭ ايشيدر، بر تك أمرله حركت ايدييور. يوقسه بويله بر آنده، بر طرزده، بر كيفيتده، بر هيئتده إتّفاق و موافقت، محالدر. اويله ايسه بو صنعتلى شيلرڭ هر بريسى، او گيزلى ذاتڭ بر إعلاننامه‌سى حكمنده، اونى گوسترييور.
گويا هر بر چيچكلى قوماش، هر بر صنعتلى ماكينه، هر بر طاتلى لقمه، او معجزنما ذاتڭ برر سكّه‌سى، برر خاتمى، برر نشانى، برر طرّه‌سى حكمنده؛ لسانِ حال ايله هر بريسى دير: "بن كيمڭ صنعتى‌يم، بولونديغم صندوقلر و دكّانلر ده اونڭ ملكيدر." و هر بر نقش دير: "بنى كيم طوقودى ايسه، بولونديغم طوپ ده اونڭ طوقومه‌سيدر." هر بر طاتلى لقمه دير: "بنى كيم ياپييور، پيشيرييورسه، بولونديغم قزغان دخى اونڭدر." هر بر ماكينه دير: "بنى كيم ياپمش ايسه، مملكتده إنتشار ايدن بتون أمثالمى ده او ياپييور و بتون مملكتڭ هر طرفنده بزى يتيشديرن، اودر. ديمك مملكتڭ مالكى ده اودر. اويله ايسه، بتون بو مملكته، بو سرايه مالك كيمسه، او بزه مالك اولابيلير." مثلا، ناصل ميرى‌يه مخصوص تك بر پالاسقه وياخود بر تك دوگمه‌يه مالك اولمق ايچون، اونلرى ياپان بتون فابريقه‌لره مالك اولمق لازمدر كه، اونلره حقيقى مالك اولسون. يوقسه او بوش بوغاز باشى بوزوقدن، "ميرى ماليدر" دييه ألندن آلينوب، تجزيه ايديلير.
الحاصل: ناصل بو مملكتڭ عناصرى، مملكته محيط برر مادّه‌در. اونلرڭ مالكى ده، بتون مملكته مالك بر تك ذات اولابيلير. اويله ده، بتون مملكتده إنتشار ايدن صنعتلر، بربرينه بڭزه‌ديگى و بر تك سكّه إظهار ايتدكلرى ايچون، بتون مملكت يوزنده إنتشار ايدن مصنوعلر، هر بر شيئه حكم ايدن تك بر ذاتڭ صنعتلرى اولديغنى گوسترييورلر.
ايشته أى آرقداش! مادام شو مملكتده، يعنى شو سراىِ محتشمده بر برلك علامتى واردر؛ بر وحدت سكّه‌سى وار. چونكه بر قسم شيلر، بر ايكن؛ إحاطه‌سى وار. بر قسم، متعدّد ايسه (فقط بربرينه بڭزه‌ديگى و هر طرفده بولونديغى ايچون) بر وحدتِ نوعيه گوسترييور. وحدت ايسه، بر واحدى گوسترر. ديمك اوسته‌سى ده، مالكى ده، صاحبى ده، صانعى ده بر اولمق لازم گلير.
بونڭله برابر سن بوڭا دقّت ايت كه، بر پردهِٔ غيبدن قالينجه بر ايپ چيقييور (حاشيه[15]﴾ . باق، صوڭره بيڭلر ايپلر اوندن اوزانمش. هر بر ايپڭ باشنه باق: برر ألماس، برر نشان، برر إحسان، برر هديه طاقيلمش. هركسه گوره برر هديه ويرييور. عجبا بيلير ميسڭ كه، بويله غريب بر غيب پرده‌سندن، بويله عجيب إحساناتى، هدايايى شو مخلوقلره اوزاتان ذاتى طانيمه‌مق، اوڭا تشكّر ايتمه‌مك، نه قدر ديوانه‌جه بر حركتدر. چونكه اونى طانيمازسه‌ڭ بِالمجبوريه دييه‌جكسڭ كه: "بو ايپلر؛ اوجلرنده‌كى ألماسلرى، سائر هديه‌لرى كنديلرى ياپييورلر، ويرييورلر." او وقت هر ايپه، بر پادشاهلق معناسنى ويرمك لازم گلير. حالبوكه گوزيمزڭ اوڭنده بر دستِ غيبى، او ايپلرى دخى ياپوب او هدايايى اونلره طاقييور.
ديمك بتون بو سرايده هر شى، كندى نفسندن زياده، او معجزنما ذاتى گوسترييور. اونى طانيمازسه‌ڭ، بتون بو شيلرى إنكار ايتمكله، حيواندن يوز درجه آشاغى دوشه‌جكسڭ.
طوقوزنجى برهان
گل، أى محاكمه‌سز آرقداش! سن شو سرايڭ صاحبنى طانيمييورسڭ و طانيمق ده ايسته‌مييورسڭ. چونكه إستبعاد ايدييورسڭ. اونڭ عجيب صنعتلرينى و حالاتنى، عقله صيغيشديره‌مديغندن إنكاره صاپييورسڭ. حالبوكه أصل إستبعاد، أصل مشكلات و حقيقى صعوبتلر و دهشتلى كلفتلر، اونى طانيمامقده‌در.
چونكه اونى طانيسه‌ق، بتون بو سراى، بو عالم بر تك شى گبى قولاى گلير، راحت اولور؛ بو اورته‌ده‌كى اوجوزلق و مبذوليته مدار اولور.
أگر طانيمازسه‌ق و او اولمازسه، او وقت هر بر شى، بتون بو سراى قدر مشكلاتلى اولور. چونكه هر شى، بو سراى قدر صنعتليدر. او وقت نه اوجوزلق و نه ده مبذوليت قالير. بلكه بو گورديگمز شيلرڭ بريسى، دگل ألمزه، هيچ كيمسه‌نڭ ألنه گچمزدى. سن، يالڭز شو ايپه طاقيلان طاتلى قونسروه قوطوسنه باق. (حاشيه[16]﴾ أگر اونڭ گيزلى مطبخهِٔ معجزنماسندن چيقماسه ايدى، شيمدى قرق پاره ايله آلديغمز حالده، يوز ليرايه آلامازدق.
أوت بتون إستبعاد، مشكلات، صعوبت، هلاكت بلكه محاليت، اونى طانيمامقده‌در. چونكه ناصل بر آغاجه بر كوكده، بر قانونله، بر مركزده حيات ويريلييور. بيڭلر ميوه‌لرڭ تشكّلى، بر ميوه گبى سهولت پيدا ايدر. أگر او آغاجڭ ميوه‌لرى، آيرى آيرى مركزه و كوكه، آيرى آيرى قانونله ربط ايديلسه، هر بر ميوه بتون آغاج قدر مشكلاتلى اولور.
هم ناصل بتون اوردونڭ تجهيزاتى بر مركزده، بر قانونده، بر فابريقه‌دن چيقسه؛ كميتجه بر نفرڭ تجهيزاتى قدر قولايلاشير. أگر هر بر نفرڭ آيرى آيرى يرلرده تجهيزاتى ياپيلسه، آلينسه؛ هر بر نفرڭ تجهيزاتى ايچون، بتون اوردونڭ تجهيزاتنه لازم فابريقه‌لر بولونماسى لازمدر.
عينًا بو ايكى مثال گبى: شو منتظم سرايده، شو مكمّل شهرده، شو مترقّى مملكتده، شو محتشم عالمده، بتون بو شيلرڭ ايجادى بر تك ذاته ويريلديگى وقت او قدر قولاى اولور، او قدر خفّت پيدا ايدر كه؛ گورديگمز نهايتسز اوجوزلغه و مبذوليته و سخاوته سببيت ويرر. يوقسه هر شى او قدر بهالى، او قدر مشكلاتلى اولاجق كه، دنيا ويريلسه بريسى ألده ايديله‌مز.
اوننجى برهان
گل، أى بر پارچه إنصافه گلمش آرقداش! اون بش گوندر (حاشيه[17]﴾ بز بوراده‌يز. أگر شو عالمڭ نظاملرينى بيلمزسه‌ك، پادشاهنى طانيمازسه‌ق؛ جزايه مستحق اولورز. عذريمز قالمادى. زيرا اون بش گون (گويا بزه مهلت ويريلمش گبى) بزه ايليشمييورلر. ألبته بز باشى بوش دگلز. بو درجه نازك صنعتلى، ميزانلى، لطافتلى، عبرتلى مصنوعلر ايچنده حيوان گبى گزوب بوزامايز، بزه بوزديرمازلر. شو مملكتڭ حشمتلى مالكنڭ ألبته جزاسى ده دهشتليدر.
او ذات نه قدر قدرتلى، حشمتلى بر ذات اولديغنى شونڭله آڭلايڭز كه: شو قوجه عالمى، بر سراى گبى تنظيم ايدييور، بر طولاب گبى چويرييور. شو بيوك مملكتى؛ بر خانه گبى، هيچ بر شى نقصان بيراقميه‌رق إداره ايدييور. ايشته باق، وقت بوقت بر قابى طولديروب بوشالتمق گبى؛ شو سرايى، شو مملكتى، شو شهرى كمالِ إنتظامله طولديروب، كمالِ حكمتله بوشالتديرييور. بر سفره‌يى ده قالديروب اينديرمك گبى، قوجه مملكتى باشدن باشه، چشيد چشيد سفره‌لر، ﴿(حاشيه[18]﴾ بر دستِ غيبى طرفندن قالديرر، اينديرر طرزنده متنوّع يمكلرى صيره ايله گتيروب يديرر. اونى قالديروب باشقه‌سنى گتيرر. سن ده گورييورسڭ و عقلڭ وارسه آڭلارسڭ كه، او دهشتلى حشمت ايچنده حدسز سخاوتلى بر كرم وار.
هم ده باق كه، او غيبى ذاتڭ سلطنتنه، برلگنه بتون بو شيلر شهادت ايتديگى گبى؛ اويله ده قافله قافله آرقه‌سندن گلوب گچن، او حقيقى پرده پرده آرقه‌سندن آچيلوب قپانان بو إنقلابلر، بو تحوّلاتلر؛ او ذاتڭ دوامنه، بقاسنه شهادت ايدر. چونكه زوال بولان أشيا ايله برابر أسبابلرى دخى غيب اولويور. حالبوكه اونلرڭ آرقه‌سندن، اونلره إسناد ايتديگمز شيلر، تكرار اولويور. ديمك او أثرلر، اونلرڭ دگلمش؛ بلكه زوالسز برينڭ أثرلرى ايمش.
ناصلكه بر ايرماغڭ قبارجقلرى گيدييور، آرقه‌سندن گلن قبارجقلر، گيدنلر گبى پارلاديغندن آڭلاشيلييور كه؛ اونلرى پارلاتديران، دائمى و يوكسك بر ايشيق صاحبيدر. اويله ده: بو ايشلرڭ سرعتله دگيشمسى، آرقه‌لرندن گلنلرڭ عين رنك آلماسى گوسترييور كه؛ زوالسز دائمى بر تك ذاتڭ جلوه‌لريدر، نقشلريدر، آيينه‌لريدر، صنعتلريدر.
اون برنجى برهان
گل أى آرقداش! شيمدى سڭا گچمش اولان اون برهان قوّتنده قطعى بر برهان داها گوستره‌جگم. گل، بر گمى‌يه بينه‌جگز؛ (حاشيه[19]﴾ شو اوزاقده بر جزيره وار، اورايه گيده‌جگز. چونكه بو طلسملى عالمڭ آناختارلرى اوراده اولاجق. هم هركس او جزيره‌يه باقييور، اورادن بر شيلر بكله‌يور، اورادن أمر آلييورلر.
ايشته باق گيدييورز. شيمدى شو جزيره‌يه چيقدق. باق پك بيوك بر إجتماع وار. شو مملكتڭ بتون بيوكلرى بورايه طوپلانمش گبى، مهمّ إحتفال گورونويور. ايى دقّت ايت. بو جمعيتِ عظيمه‌نڭ بر رئيسى وار. گل داها ياقين گيده‌جگز. او رئيسى طانيمالى‌يز.
ايشته باق نه قدر پارلاق و بيڭدن (حاشيه[20]﴾ زياده نشانلرى وار. نه قدر قوّتلى سويله‌يور. نه قدر طاتلى بر صحبت ايدييور. شو اون بش گون ظرفنده، بونلرڭ ديدكلرينى بن بر پارچه اوگرندم. سن ده بندن اوگرن. باق او ذات، شو مملكتڭ معجزنما سلطانندن بحث ايدييور. او سلطانِ ذى‌شان، بنى سزلره گوندردى سويله‌يور. باق، اويله خارقه‌لر گوسترييور؛ شبهه بيراقمييور كه، بو ذات او پادشاهڭ بر مأمورِ مخصوصيدر. سن دقّت ايت كه؛ بو ذاتڭ سويله‌ديگى سوزى، دگل يالڭز شو جزيره‌ده‌كى مخلوقلر ديڭله‌يورلر، بلكه خارق العاده صورتنده بتون مملكته ايشيتديرييور. چونكه اوزاقدن اوزاغه هركس بوراده‌كى نطقنى ايشتمگه چاليشييور. دگل يالڭز إنسانلر ديڭله‌يور، بلكه حيوانلر ده حتّى باق طاغلر ده اونڭ گتيرديگى أمرلرينى ديڭله‌يورلر كه، يرلرندن قيميلدانييورلر. شو آغاجلر، إشارت ايتديگى يره گيدييورلر. نره‌ده ايسته‌سه صو چيقارييور. حتّى پارمغنى ده بر آبِ كوثر ممه‌سى گبى ياپار؛ اوندن آبِ حيات ايچيرييور. باق، شو سرايڭ قبّهِٔ عاليسنده مهمّ لامبا، (حاشيه[21]﴾ اونڭ إشارتيله، بر ايكن ايكيله‌شييور.
ديمك، بو مملكت بتون موجوداتيله اونڭ مأموريتنى طانييور. اونى "غيبى بر ذاتِ معجزنمانڭ أڭ خاص و طوغرى بر ترجمانيدر، بر دلّالِ سلطنتى و طلسمنڭ كشّافى و أوامرينڭ تبليغنه أمين بر ألچيسى" اولديغنى بيلييور گبى، اونى ديڭله‌يوب إطاعت ايدييورلر.
ايشته بو ذاتڭ هر سويله‌ديگى سوزى، أطرافنده‌كى بتون عقلى باشنده اولانلر: "أوت، أوت طوغريدر" ديرلر، تصديق ايدرلر. بلكه شو مملكتده طاغلر، آغاجلر، بتون مملكتلرى ايشيقلانديران بيوك نور لامباسى، (حاشيه[22]﴾ او ذاتڭ إشارت و أمرلرينه باش أگمه‌سيله، "أوت، أوت هر ديديگڭ طوغريدر" ديرلر.
ايشته أى سرسم آرقداش! شو پادشاهڭ خزينهِٔ خاصّه‌سنه مخصوص بيڭ نشان طاشييان شو نورانى و محتشم و پك جدّى ذاتڭ بتون قوّتيله بتون مملكتڭ ايلرى گلنلرينڭ تحتِ تصديقنده بحث ايتديگى بر ذاتِ معجزنمادن و ذكر ايتديگى أوصافندن و تبليغ ايتديگى أوامرنده، هيچ بر وجهله خلاف و حيله بولونه‌بيلير مى؟ بونده خلافِ حقيقت قابلسه؛ شو سرايى، شو لامبالرى، شو جماعتى هم وجودلرينى، هم حقيقتلرينى تكذيب ايتمك لازم گلير. أگر حدّڭ وارسه بوڭا قارشى إعتراض پارمغڭى اوزات. گور، ناصل پارمغڭ برهان قوّتيله قيريلوب، سنڭ گوزيڭه صوقوله‌جق.
اون ايكنجى برهان
گل، أى بر پارچه عقلى باشنه گلن برادر! بتون اون بر برهان قوّتنده بر برهان داها گوستره‌جگم. ايشته باق: يوقاريدن اينن و هركس اوڭا حيرتندن ويا حرمتندن كمالِ دقّتله باقان، شو نورانى فرمانه (حاشيه[23]﴾ باق. او بيڭ نشانلى ذات، اونڭ ياننه طورمش، او فرمانڭ مئالنى عمومه بيان ايدييور.
ايشته شو فرمانڭ اسلوبلرى اويله بر طرزده پارلايور كه، هركسڭ نظرِ إستحساننى جلب ايدييور و اويله جدّى، أهمّيتلى مسئله‌لرى ذكر ايدييور كه، هركس قولاق ويرمگه مجبور اولويور. چونكه بتون بو مملكتى إداره ايدن و بو سرايى ياپان و بو عجائبى إظهار ايدن ذاتڭ شئوناتنى، أفعالنى، أوامرينى، أوصافنى برر برر بيان ايدييور. او فرمانڭ هيئتِ عموميه‌سنده بر طرّهِٔ أعظم اولديغى گبى، باق هر بر سطرنده، هر بر جمله‌سنده تقليد ايديلمز بر طرّه اولديغى مِثللو، إفاده ايتديگى معنالر، حقيقتلر، أمرلر، حكمتلر اوستنده دخى، او ذاته مخصوص برر معنوى خاتم حكمنده اوڭا خاص بر طرز گورونويور.
الحاصل: او فرمانِ أعظم، گونش گبى او ذاتِ أعظمى گوسترر؛ كور اولميان گورور.
ايشته أى آرقداش! عقلڭ باشڭه گلمش ايسه، بو قدر كافى... أگر بر سوزڭ وارسه، شيمدى سويله.
او عنادجى آدم جوابًا ديدى كه: "بن، سنڭ بو برهانلريڭه قارشى يالڭز ديرم: "الحمد ِللّٰه ايناندم. هم گونش گبى پارلاق و گوندوز گبى آيدين بر طرزده ايناندم كه: شو مملكتڭ تك بر مالكِ ذو الكمالى، شو عالمڭ تك بر صاحبِ ذو الجلالى، شو سرايڭ تك بر صانعِ ذو الجمالى بولونديغنى قبول ايتدم. اللّٰه سندن راضى اولسون كه، بنى أسكى عنادمدن و ديوانه‌لگمدن قورتاردڭ. گتيرديگڭ برهانلرڭ هر بريسى تك باشيله بو حقيقتى گوسترمگه كافى ايدى. فقط هر بر برهان گلدكجه داها رونقدار، داها شيرين، داها خوش، داها نورانى، داها گوزل معرفت طبقه‌لرى، طانيمق پرده‌لرى، محبّت پنجره‌لرى آچيلديغى ايچون بكله‌دم، ديڭله‌دم."
توحيدڭ حقيقتِ عظماسنه و "آمنتُ بِاللّٰه" ايماننه إشارت ايدن حكايهِٔ تمثيليه تمام اولدى. فضلِ رحمٰن، فيضِ قرآن، نورِ ايمان سايه‌سنده توحيدِ حقيقينڭ گونشندن، حكايهِٔ تمثيليه‌ده‌كى اون ايكى برهانه مقابل، اون ايكى لمعه ايله بر مقدّمه‌يى گوستره‌جگز.
وَ مِنَ اللّٰهِ التَّوْفٖيقُ وَ الْهِدَايَةُ
يگرمى ايكنجى سوزڭ ايكنجى مقامى
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖيمِ
اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَىْءٍ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ وَكٖيلٌ
لَهُ مَقَالٖيدُ السَّمٰوَاتِ وَ الْاَرْضِ
فَسُبْحَانَ الَّذٖى بِيَدِهٖ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
وَ اِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا عِنْدَنَا خَزَٓائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُٓ اِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ
مَا مِنْ دَٓابَّةٍ اِلَّا هُوَ اٰخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا اِنَّ رَبّٖى عَلٰى صِرَاطٍ مُسْتَقٖيمٍ
مقدّمه
أركانِ ايمانيه‌نڭ قطبِ أعظمى اولان ايمانِ بِاللّٰهه دائر "قطره رساله‌سى"نده، شو موجوداتڭ هر بريسى، أللى بش لسانله جنابِ حقّڭ وجوبِ وجودينه و وحدانيتنه دلالت و شهادتلرينى إجمالًا بيان ايتمشز. هم "نقطه رساله‌سى"نده، جنابِ حقّڭ دلائلِ وجوب و وحدانيتندن، هر بريسى بيڭ برهان قوّتنده درت برهانِ كلّى ذكر ايتمشز. هم اون ايكى قدر عربى رساله‌لرمده، جنابِ حقّڭ وجوبِ وجودينى و وحدانيتنى گوسترن يوزلر قطعى برهانلرى ذكر ايتديگمزدن، شيمدى اونلره إكتفاءً درين تدقيقاته گيريشميه‌جگز. يالڭز شو يگرمى ايكنجى سوزده رسالة النورده إجمالًا يازديغم اون ايكى لمعه‌يى، ايمانِ بِاللّٰه گونشندن گوسترمگه چاليشه‌جغز.
برنجى لمعه
توحيد ايكى قسمدر. مثلا: ناصلكه بر چارشويه و بر شهره بيوك بر ذاتڭ متنوّع ماللرى گلسه، ايكى چشيدله اونڭ مالى اولديغى بيلينير. برى؛ إجمالى، عاميانه‌در كه: "بو قدر عظيم مال، اوندن باشقه كيمسه‌نڭ حدّى دگل كه صاحب اولابيلسين." فقط بويله عامى بر آدمڭ نظارتنده چوق خيرسزلق اولابيلير. پارچه‌لرينه چوق آدملر صاحب چيقه‌بيلير. ايكنجى چشيد اودر كه؛ هر دنك اوزرنده يازى‌يى اوقور، هر بر طوپ اوستنده طرّه‌يى طانير، هر بر إعلان اوستنده مُهرينى بيلير بر صورتده "هر شى او ذاتڭدر" دير. ايشته شو حالده هر بر شى او ذاتى معنًا گوسترر.
عينًا اويله ده: توحيد دخى ايكى چشيددر:
برى: توحيدِ عامى و ظاهريدر كه، "جنابِ حق بردر، شريكى نظيرى يوقدر، بو كائنات اونڭدر."
ايكنجيسى: توحيدِ حقيقيدر كه، هر شى اوستنده سكّهِٔ قدرتنى و خاتمِ ربوبيتنى و نقشِ قلمنى گورمكله طوغريدن طوغرى‌يه هر شيدن اونڭ نورينه قارشى بر پنجره آچوب اونڭ برلگنه و هر شى اونڭ دستِ قدرتندن چيقديغنه و الوهيتنده و ربوبيتنده و ملكنده هيچ بر وجهله، هيچ بر شريكى و معينى اولماديغنه، شهوده ياقين بر يقين ايله تصديق ايدوب ايمان گتيرمكدر و بر نوع حضورِ دائمى ألده ايتمكدر. بز دخى شو سوزده، او خالص و عالى توحيدِ حقيقى‌يى گوستره‌جك شعاعلرى ذكر ايده‌جگز.
برنجى نكته ايچنده بر إخطار
أى أسباب‌پرست غافل! أسباب، بر پرده‌در. چونكه عزّت و عظمت اويله ايستر. فقط ايش گورن، قدرتِ صمدانيه‌در. چونكه توحيد و جلال اويله ايستر و إستقلالى إقتضا ايدر. سلطانِ أزلينڭ مأمورلرى، سلطنتِ ربوبيتڭ إجراآتجيلرى دگللردر. بلكه او سلطنتڭ دلّاللريدرلر و او ربوبيتڭ تماشاگر ناظرلريدرلر. و او مأمورلر، او واسطه‌لر؛ قدرتڭ عزّتنى، ربوبيتڭ حشمتنى إظهار ايچوندر. تا امورِ خسيسه ايله قدرتڭ مباشرتى گورونمسين. عجز‌آلود، فقرپيشه اولان إنسانى بر سلطان گبى، عجز و إحتياج ايچون مأمورلرى شريكِ سلطنت ايتمش دگلدر.
ديمك أسباب وضع ايديلمش، تا عقلڭ نظرِ ظاهريسنه قارشى قدرتڭ عزّتى محافظه ايديلسين. زيرا آيينه‌نڭ ايكى وجهى گبى، هر شيئڭ بر "ملك" جهتى وار كه، آيينه‌نڭ ملوّن يوزينه بڭزر. مختلف رنكلره و حالاته مدار اولابيلير. برى "ملكوت"در كه، آيينه‌نڭ پارلاق يوزينه بڭزر. ملك و ظاهر وجهنده، قدرتِ صمدانيه‌نڭ عزّتنه و كمالنه منافى حالات واردر. أسباب، او حالاته هم مرجع، هم مدار اولمق ايچون وضع ايديلمشلر. فقط ملكوتيت و حقيقت جانبنده، هر شى شفّافدر، گوزلدر. قدرتڭ بِالذّات مباشرتنه مناسبدر، عزّتنه منافى دگلدر. اونڭ ايچون أسباب صِرف ظاهريدر، ملكوتيتده و حقيقتده تأثيرِ حقيقيلرى يوقدر.
هم أسبابِ ظاهريه‌نڭ ديگر بر حكمتى شودر كه: حقسز شكوالرى و باطل إعتراضلرى عادلِ مطلقه توجيه ايتمه‌مك ايچون، او شكوالره، او إعتراضلره هدف اولاجق أسباب وضع ايديلمشدر. چونكه قصور اونلردن چيقييور، اونلرڭ قابليتسزلگندن ايلرى گلييور. بو سرّه بر مثالِ لطيف صورتنده بر تمثيلِ معنوى روايت ايديلييور كه:
حضرتِ عزرائيل عليه السلام، جنابِ حقّه ديمش كه: "قبضِ أرواح وظيفه‌سنده سنڭ عبادڭ بندن شكوا ايده‌جكلر، بندن كوسه‌جكلر." جنابِ حق لسانِ حكمتله اوڭا ديمش كه: "سنڭله عباديمڭ اورته‌سنده، مصيبتلر، خسته‌لقلر پرده‌سنى بيراقه‌جغم. تا شكوالرى اونلره گيدوب سندن كوسمه‌سينلر."
ايشته باق، ناصل خسته‌لقلر پرده‌در؛ أجلده توهّم اولونان فنالقلره مرجعدرلر و قبضِ أرواحده حقيقت اولارق اولان حكمت و گوزللك، عزرائيل عليه السلامڭ وظيفه‌سنه متعلّقدر. اويله ده: حضرتِ عزرائيل دخى بر پرده‌در. قبضِ أرواحده ظاهرًا مرحمتسز گورونن و رحمتڭ كمالنه مناسب دوشمه‌ين بعض حالاته مرجع اولمق ايچون، او مأموريته بر ناظر و قدرتِ إلٰهيه‌يه بر پرده‌در.
أوت عزّت و عظمت ايستر كه، أسباب پرده‌دارِ دستِ قدرت اوله عقلڭ نظرنده... توحيد و جلال ايستر كه؛ أسباب أللرينى چكسينلر تأثيرِ حقيقيدن...
ايكنجى لمعه
باق شو كائنات بوستاننه، شو زمينڭ باغنه، شو سمانڭ ييلديزلرله يالديزلانمش گوزل يوزينه دقّت ايت!. گوره‌جكسڭ كه، بر صانعِ ذو الجلالڭ، بر فاطرِ ذو الجمالڭ، او سريلمش و سرپيلمش مصنوعاتدن هر بر مصنوع اوستنده خالقِ كلِّ شيئه مخصوص بر سكّه‌سى و هر بر مخلوقى اوستنده صانعِ كلِّ شيئه خاص بر خاتمى و قلمِ قدرتڭ برر منشورى اولان صحائفِ ليل و نهار، ياز و بهارده يازيلان طبقاتِ موجودات اوستنده تقليد قبول ايتمز بر طرّهِٔ غرّاسى واردر. شيمدى او سكّه‌لردن، او خاتملردن، او طرّه‌لردن نمونه اولارق بر قاچنى ذكر ايده‌جگز.
مثلا: حسابسز سكّه‌لرندن، حيات اوزرنده قويديغى چوق سكّه‌لرندن شو سكّه‌يه باق كه: "بر شيدن هر شى ياپار، هم هر شيدن بر تك شى ياپار." چونكه نطفه صويندن و هم ايچيلن بسيط بر صودن، حسابسز أعضا و جهازاتِ حيوانيه‌يى ياپار. ايشته بر شيئى هر شى ياپمق ألبته بر قديرِ مطلقڭ ايشيدر. هم يه‌نيلن حدسز طعاملردن، (او طعام ايسه حيوانى اولسون، نباتى اولسون) او متعدّد مادّه‌لرى، خاص بر جسمه كمالِ إنتظام ايله چويرن و اوندن مخصوص بر جلد نسج ايدن و اوندن بسيط جهازلرى ياپان؛ ألبته بر قديرِ كلِّ شيدر و عليمِ مطلقدر.
أوت، خالقِ موت و حيات، شو دستگاهِ دنياده، حكمتيله حياتى اويله بر قانونِ أمريهِٔ معجزنما ايله إداره ايدييور كه، او قانونى تطبيق و إجرا ايتمك؛ بتون كائناتى قبضهِٔ تصرّفنده طوتان بر ذاته مخصوصدر.
ايشته أگر عقلڭ سونمه‌مش ايسه، قلبڭ كور اولمامش ايسه آڭلارسڭ كه؛ بر شيئى كمالِ سهولت و إنتظامله هر شى ياپان و هر شيئى كمالِ ميزان و إنتظامله صنعتكارانه بر تك شى ياپان، هر شيئڭ صانعنه خاص و خالقِ كلِّ شيئه مخصوص بر سكّه‌در.
مثلا گورسه‌ڭ: خارقه‌پيشه بر ذات، بر درهم پاموقدن يوز طوپ چوخه و ايپك ويا پاتيسقه گبى متنوّع سائر قوماشلرى او تك درهم پاموقدن نسج ايتمكله برابر؛ حلوا، باقلاوا گبى چوق طعاملرى دخى اوندن ياپييور. صوڭره گورسه‌ڭ كه او ذات، دميرى و طاشى، بالى و ياغى، صويى و طوپراغى آووجنه آلير، بر گوزل آلتون ياپار. ألبته قطعيًا حكم ايده‌جكسڭ كه او ذات، اويله كندينه خاص بر صنعته مالكدر؛ بتون عناصرِ أرضيه، اونڭ أمرينه مسخّر و بتون مواليدِ ترابيه، اونڭ حكمنه باقار.
أوت حياتده‌كى تجلّئِ قدرت و حكمت، بو مثالدن بيڭ درجه داها عجيبدر. ايشته حيات اوستنده‌كى چوق سكّه‌لردن بر تك سكّه...
اوچنجى لمعه
باق، شو كائناتِ سيّاله‌ده، شو موجوداتِ سيّاره‌ده جولان ايدن ذى‌حياتلره! گوره‌جكسڭ كه: بتون ذى‌حياتلردن هر بر ذى‌حيات اوستنده حىّ قيّومڭ قويديغى چوق خاتملرى واردر. او خاتملردن بر خاتمى شودر كه:
او ذى‌حيات، مثلا شو إنسان، عادتا كائناتڭ بر مثالِ مصغّرى، شجرهِٔ خلقتڭ بر ثمره‌سى و شو عالمڭ بر چكردگى گبى كه، أنواعِ عالمڭ أكثر نمونه‌لرينى جامعدر. گويا او ذى‌حيات بتون كائناتدن غايت حسّاس ميزانلرله سوزولمش بر قطره‌در. ديمك، شو ذى‌حياتى خلق ايتمك و اوڭا ربّ اولمق، بتون كائناتى قبضهِٔ تصرّفنده طوتمق لازم گلير.
ايشته، أگر عقلڭ أوهامده بوغولمامش ايسه آڭلارسڭ كه: بر كلمهِٔ قدرتى، مثلا "بال آريسى"نى أكثر أشيايه بر نوع كوچك فهرسته ياپمق و بر صحيفه‌ده مثلا "إنسان"ده شو كتابِ كائناتڭ أكثر مسئله‌لرينى يازمق، هم بر نقطه‌ده مثلا كوچوجك "اينجير چكردگى"نده قوجه اينجير آغاجنڭ پروغرامنى درج ايتمك و بر حرفده مثلا "قلبِ بشر"ده شو عالمِ كبيرڭ صفحاتنده تجلّى و إحاطه ايدن بتون أسمانڭ آثارينى گوسترمك و بر مرجمك دانه‌سى قدر موقع طوتان "قوّهِٔ حافظهِٔ إنسانيه"ده بر كتبخانه قدر يازى يازديرمق و بتون حادثاتِ كونيه‌نڭ مفصّل فهرسته‌سنى او قوّه‌جكده درج ايتمك، ألبته و ألبته خالقِ كلِّ شيئه خاص و بو كائناتڭ ربِّ ذو الجلالنه مخصوص بر خاتمدر.
ايشته ذى‌حيات اوستنده اولان پك چوق خاتمِ ربّانيدن بر تك خاتم، بويله نورينى گوسترسه و اونڭ آياتنى شويله اوقوتديرسه، عجبا بردن بتون او خاتملره باقه‌بيلسه‌ڭ، گوره‌بيلسه‌ڭ سُبْحَانَ مَنِ اخْتَفٰى بِشِدَّةِ ظُهُورِهٖ ديميه‌جك ميسڭ؟
دردنجى لمعه
باق، شو سماواتڭ دڭزنده يوزن و شو زمينڭ يوزنده سرپيلن رنگارنك موجوداته و چشيد چشيد مصنوعاته دقّت ايت! گوره‌جكسڭ كه؛ هر برى اوستنده شمسِ أزلينڭ تقليد قبول ايتمز طرّه‌لرى واردر. ناصل حياتده سكّه‌لرى، ذى‌حياتده خاتملرى گورونويور و بر ايكيسنى گوردك. إحيا اوستنده دخى اويله طرّه‌لرى واردر. تمثيل، درين معنالرى فهمه ياقينلاشديرديغندن بر تمثيل ايله شو حقيقتى گوستره‌جگز.
مثلا، گونش سيّاره‌لردن طوت تا قطره‌لره قدر، تا جامڭ كوچك پارچه‌لرينه قدر و قارڭ پارلاق ذرّه‌جكلرينه قدر شو گونشڭ مثاليه‌سندن و إنعكاسندن بر طرّه‌سى، گونشه مخصوص بر أثرِ نورانيسى گورونويور. شايد او حدسز شيلرده گورونن گونشجكلرينى، گونشڭ جلوهِٔ إنعكاسى و تجلّئِ عكسى اولديغنى قبول ايتمزسه‌ڭ، او وقت هر بر قطره‌ده و ضيايه معروض هر بر جام پارچه‌سنده و ايشيغه مقابل هر شفّاف بر ذرّه‌جكده؛ طبيعى، حقيقى بر گونشڭ وجودينى بِالأصاله قبول ايتمك گبى غايت درجه بر ديوانه‌لكله، نهايتسز بر بلاهته دوشمكلگڭ لازم گلير.
اويله ده: شمسِ أزلينڭ تجلّياتِ نورانيه‌سندن "إحيا" يعنى "حيات ويرمك" جهتنده، هر بر ذى‌حيات اوستنده اويله بر طرّه‌سى واردر كه؛ فرضا بتون أسباب طوپلانسه و برر فاعلِ مختار كسيلسه‌لر، ينه او طرّه‌يى تقليد ايده‌مزلر. زيرا هر برى برر معجزهِٔ قدرت اولان ذى‌حياتلر، هر برى او شمسِ أزلينڭ شعاعلرى حكمنده اولان أسماسنڭ نقطهِٔ محراقيه‌سى صورتنده‌در.
أگر ذى‌حيات اوستنده گورونن او نقشِ عجيبِ صنعتى، او نظمِ غريبِ حكمتى و او تجلّئِ سرِّ أحديتى، ذاتِ أحدِ صمده ويريلمديگى وقت؛ هر بر ذى‌حياتده، حتّى بر سينكده، بر چيچكده نهايتسز بر قدرتِ فاطره ايچنده صاقلانديغنى و هر شيئى محيط بر علم بولونديغنى و كائناتى إداره ايده‌جك بر إرادهِٔ مطلقه اونده موجود اولديغنى، بلكه واجب الوجوده مخصوص باقى صفتلرى دخى اونلرڭ ايچنده بولونديغنى قبول ايتمك، عادتا او چيچگڭ، او سينگڭ هر بر ذرّه‌سنه بر الوهيت ويرمك گبى ضلالتڭ أڭ أبلهجه‌سنه، خرافاتڭ أڭ أحمقجه‌سنه بر دركه‌سنه دوشمك لازم گلير.
زيرا او شيئڭ ذرّه‌لرينه، خصوصًا تخم اولسه‌لر، اويله بر وضعيت ويريلمش كه؛ او ذرّه، جزئى اولديغى ذى‌حياته باقار، اونڭ نظامنه گوره وضعيت آلير. بلكه او ذى‌حياتڭ بتون نوعنه باقار گبى، او نوعڭ دوامنه يارايه‌جق هر يرده زرع ايتمك و نوعنڭ بايراغنى ديكمك ايچون قنادجقلرله قنادلانمق گبى بر كيفيت آلير. بلكه او ذى‌حيات علاقه‌دار و محتاج اولديغى بتون موجوداته قارشى معاملاتنى و مناسباتِ رزقيه‌سنى دوام ايتديره‌جك بر وضعيت طوتويور.
ايشته أگر او ذرّه، بر قديرِ مطلقڭ مأمورى اولمازسه و نسبتى او قديرِ مطلقدن كسيلسه؛ او وقت او ذرّه‌يه، هر شيئى گورور بر گوز، هر شيئه محيط بر شعور ويرمك لازمدر.
الحاصل: ناصل شو قطره‌لرده و جامڭ ذرّه‌جكلرنده اولان گونشجكلر و چشيد چشيد رنكلر، گونشڭ جلوهِٔ عكسنه و إنعكاسنڭ تجلّيسنه ويريلمزسه، بر تك گونشه مقابل نهايتسز گونشلرى قبول ايتمك لازم گلير. محال أندر محال بر خرافه‌يى قبول ايتمك إقتضا ايدر. عينًا بونڭ گبى، أگر هر شى قديرِ مطلقه ويريلمزسه، بر تك اللّٰهه مقابل نهايتسز بلكه ذرّاتِ كائنات عددنجه إلٰهلرى قبول ايتمك گبى، يوز درجه محال ايچنده‌كى بر محالى موجود قبول ايتمك گبى بر ديوانه‌لك هذياننه دوشمك لازم گلير.
الحاصل: هر بر ذرّه‌دن اوچ پنجره، شمسِ أزلينڭ نورِ وحدانيتنه و وجوبِ وجودينه آچيلير:
برنجى پنجره: هر بر ذرّه؛ بر نفر گبى عسكرى دائره‌لرينڭ هر برنده، يعنى طاقمنده، بولوگنده، طابورنده، آلاينده، فرقه‌سنده، اوردوسنده هر بريسنده بر نسبتى، او نسبته گوره بر وظيفه‌سى و او وظيفه‌يه گوره نظامى دائره‌سنده بر حركتى اولديغى گبى...
هم مثلا: سنڭ گوز ببگڭده‌كى او جامد ذرّه‌جك دخى، سنڭ گوزڭده، باشڭده، وجودڭده و قوّهِٔ مولّده، قوّهِٔ جاذبه، قوّهِٔ دافعه، قوّهِٔ مصوّره گبى دورانِ دمه و حسّ و حركه‌يه خدمت ايدن أورده و شرايين و سائر أعصابلرده، هم سنڭ نوعڭده، إلى آخر.. برر نسبتى، برر وظيفه‌سى بولونديغنى، بِالبداهه بر قديرِ أزلينڭ أثرِ صنعى و مأمورِ موظّفى و تحتِ تدبيرنده اولديغنى، كور اولميان گوزه گوسترر.
ايكنجى پنجره: هواده‌كى هر بر ذرّه، هر بر چيچگى، هر بر ميوه‌يى زيارت ايده‌بيلير. هم هر چيچگه، هر ميوه‌يه گيرر ايشله‌يه‌بيلير. أگر هر شيئى گورور و بيلير بر قديرِ مطلقڭ مأمورِ مسخّرى اولماسه؛ او سرسرى ذرّه، بتون ميوه‌لرڭ، چيچكلرڭ جهازاتنى و ياپيلماسنى و آيرى آيرى صنعتلرينى و اونلره گيديريلن صورتلرڭ ترزيلگنى و خياطتِ كاملهِٔ محيطهِٔ صنعتنى بيلمك لازم گلير. ايشته شو ذرّه، بر گونش گبى بر نورِ توحيدڭ شعاعنى گوسترييور. ضيايى، هوايه؛ مائى، ترابه قياس ايت.
ذاتًا أشيانڭ أصل منشألرى، شو درت مادّه‌در: يڭى حكمتله مولّد الماء، مولّد الحموضه، قاربون، آزوتدر كه، بو عناصر أوّلكى عنصرلرڭ أجزالريدر.
اوچنجى پنجره: ذرّه‌لردن مركّب بر پارچه طوپراق، هر بر چيچكلى و ميوه‌لى نباتاتڭ نشو و نماسنه منشأ اولابيلير بر كاسه‌يى او ذرّه‌جكلردن طولديرسه‌ڭ، بتون دنياده‌كى هر نوع چيچك و ميوه‌لى نباتاتڭ تخمجقلرى كه، او تخمجقلر حيواناتڭ نطفه‌لرى گبى آيرى آيرى شيلر دگل، نطفه‌لر بر صو اولديغى گبى، او تخملر ده قاربون، آزوت، مولّد الماء، مولّد الحموضه‌دن مركّب، ماهيتجه بربرينڭ مِثلى، كيفيتجه بربرندن آيرى، يالڭز قدر قلميله صِرف معنوى اولارق أصلنڭ پروغرامى توديع ايديلمش. ايشته او تخملرى نوبتله او كاسه‌يه قويسه‌ق، هر برى خارقه جهازاتيله، أشكال و وضعيتيله ظهور ايده‌جگنى، وقوع بولمش گبى اينانيرسڭ.
أگر او ذرّه‌لر هر بر شيئڭ هر بر حال و وضعيتنى بيلن و هر شيئه (اوڭا) لايق وجودى و وجودڭ لوازماتنى ويرمگه قادر و قدرتنه نسبةً هر شى كمالِ سهولتله مسخّر اولان بر ذاتڭ مأمورى و أمربر بر وظيفه‌دارى اولمازلرسه، او طوپراغڭ هر بر ذرّه‌سنده، يا بتون چيچكلى و ميوه‌دارلرڭ عددنجه معنوى فابريقه‌لر و مطبعه‌لر ايچنده بولونماسى لازم گلير كه، او جهازاتلرى و أشكاللرى بربرندن اوزاق و بربرندن آيرى موجوداتِ مختلفه‌يه منشأ اولابيلسين. ويا بتون او موجوداته محيط بر علم و بتون اونلرڭ تشكيلاتنه مقتدر اولاجق بر قدرت ويرمك لازمدر. تا بتون اونلرڭ تشكيلاتنه مدار اولسون.
ديمك جنابِ حقدن نسبت كسيلسه، طوپراغڭ ذرّاتى عددنجه إلٰهلر قبول ايديلمسى لازم گلير. بو ايسه بيڭ دفعه محال ايچنده محال بر خرافه‌در.
فقط مأمور اولدقلرى وقت چوق قولايدر. ناصل بر سلطانِ عظيمڭ بر عادى نفرى، او پادشاهڭ ناميله و اونڭ قوّتيله بر مملكتى هجرت ايتديره‌بيلير، ايكى دڭزى برلشديره‌بيلير، بر شاهى أسير ايده‌بيلير. اويله ده؛ أزل و أبد سلطاننڭ أمريله، بر سينك بر نمرودى يره سره‌ر، بر قارينجه بر فرعونڭ سراينى خراب ايدر، يره آتار. بر اينجير چكردگى، بر اينجير آغاجنى يوكله‌نير.
هم هر بر ذرّه‌ده، وجوب و وحدتِ صانعه ايكى شاهدِ صادق داها وار.
بريسى؛ هر بر ذرّه، عجزِ مطلقيله برابر پك بيوك و پك متنوّع وظيفه‌لرى قالديرييور و جموديتى ايله برابر بر شعورِ كلّى گوسترن إنتظام‌پرورانه نظامِ عمومى‌يه توفيقِ حركت ايدر. ديمك هر بر ذرّه، لسانِ عجزيله قديرِ مطلقڭ وجوبِ وجودينه و نظامِ عالمى گوزتمسيله وحدتنه شهادت ايدر.
أوت هر بر ذى‌حياتده؛ برى أحديت سكّه‌سى، ديگرى صمديت طرّه‌سى بولونويور. زيرا بر ذى‌حيات أكثر كائناتده جلوه‌لرى گورونن أسمايى بردن كندى آيينه‌سنده گوسترييور. عادتا بر نقطهِٔ محراقيه حكمنده، حىِّ قيّومڭ تجلّئِ إسمِ أعظمنى گوسترييور. ايشته أحديتِ ذاتيه‌يى، محيى پرده‌سى آلتنده بر نوع گولگه‌سنى گوسترديگندن، بر سكّهِٔ أحديتى طاشييور.
هم او ذى‌حيات، بو كائناتڭ بر مثالِ مصغّرى و شجرهِٔ خلقتڭ بر ميوه‌سى حكمنده اولديغى ايچون، كائنات قدر إحتياجاتنى بردن قولايلقله كوچوجك دائرهِٔ حياتنه يتيشديرمك، صمديت طرّه‌سنى گوسترييور. يعنى او حال گوسترييور كه، اونڭ اويله بر ربّى وار كه؛ اوڭا، هر شيئه بدل بر توجّهى وار و بتون أشيانڭ يرينى طوتار بر نظرى وار. بتون أشيا، اونڭ بر توجّهنڭ يرينى طوتاماز.
هم او حال گوسترييور كه: اونڭ او ربّى، هيچ بر شيئه محتاج اولماديغى گبى، خزينه‌سندن هيچ بر شى أكسيلمز و قدرتنه ده هيچ بر شى آغير گلمز. ايشته صمديتڭ گولگه‌سنى گوسترن بر نوع طرّه‌سى...
ديمك هر بر ذى‌حياتده؛ بر سكّهِٔ أحديت، بر طرّهِٔ صمديت واردر. أوت هر بر ذى‌حيات، حيات لسانيله
اوقويور. بو ايكى سكّه‌دن باشقه، بر قاچ پنجرهِٔ مهمّه ده وار. باشقه بر يرده تفصيل ايديلديگى ايچون بوراده إختصار ايديلدى.
مادام شو كائناتڭ هر بر ذرّه‌سى بويله اوچ پنجره‌يى و ايكى دليگى و حيات دخى ايكى قپويى بردن واجب الوجودڭ وحدانيتنه آچييور؛ ذرّه‌دن تا شمسه قدر طبقاتِ موجودات، ذاتِ ذو الجلالڭ أنوارِ معرفتنى نه صورتله نشر ايتديگنى قياس ايده‌بيليرسڭ.
ايشته معرفت اللّٰهده ترقّياتِ معنويه‌نڭ درجاتنى و حضورڭ مراتبنى بوندن آڭلا و قياس ايت.
بشنجى لمعه
ناصلكه بر كتاب أگر يازمه و مكتوب اولسه، اونڭ يازماسنه بر قلم كافيدر. أگر باصمه و مطبوع اولسه، او كتابڭ حروفاتى عددنجه قلملر، يعنى دمير حرفلر لازمدر. تا او كتاب طبع ايديلوب وجود بولسون. أگر او كتابڭ بعض حرفلرنده غايت اينجه بر خط ايله او كتابڭ أكثرى يازيلمش ايسه (سورهِٔ يٰس، لفظِ يٰس‌ده يازيلديغى گبى) او وقت بتون او دمير حرفلرڭ كوچوجكلرى، او تك حرفه لازمدر، تا طبع ايديلسين.
عينًا اويله ده: شو كتابِ كائناتى، قلمِ قدرتِ صمدانيه‌نڭ يازماسى و ذاتِ أحديتڭ مكتوبى ديسه‌ڭ، وجوب درجه‌سنده بر سهولت و لزوم درجه‌سنده بر معقوليت يولنه گيدرسڭ. أگر طبيعته و أسبابه إسناد ايتسه‌ڭ، إمتناع درجه‌سنده صعوبتلى و محال درجه‌سنده مشكلاتلى و هيچ بر وهم قبول ايتمه‌ين خرافاتلى شويله بر يوله گيدرسڭ كه؛ طبيعت ايچون هر بر جزء طوپراقده، هر بر قطره صوده، هر بر پارچه هواده، ميليارلرجه معدنى مطبعه‌لر و حدسز معنوى فابريقه‌لر بولونماسى لازم. تا كه، حسابسز چيچكلى، ميوه‌لى مصنوعاتڭ تشكلاتنه مظهر اولابيلسين. ياخود هر شيئه محيط بر علم، هر شيئه مقتدر بر قوّت، اونلرده قبول ايتمك لازم گلير. تا شو مصنوعاته حقيقى مصدر اولابيلسين.
چونكه طوپراغڭ و صويڭ و هوانڭ هر بر جزئى، أكثر نباتاته منشأ اولابيلير. حالبوكه هر بر نبات (ميوه‌لى اولسه، چيچكلى اولسه) تشكّلاتى او قدر منتظمدر، او قدر موزوندر، او قدر بربرندن ممتازدر، او قدر كيفيتجه بربرندن آيريدر كه؛ هر بريسنه، يالڭز اوڭا مخصوص برر آيرى معنوى فابريقه ويا آيرى برر مطبعه لازمدر.
ديمك طبيعت، مسطرلقدن مصدرلغه چيقسه؛ هر بر شيده بتون شيلرڭ ماكينه‌لرينى بولونديرمغه مجبوردر. ايشته بو طبيعت‌پرستلك فكرينڭ أساسى، اويله بر خرافاتدر كه، خرافه‌جيلر دخى اوندن اوتانيورلر. كندينى عاقل ظن ايدن أهلِ ضلالتڭ، ناصل نهايتسز هذيانلى بر عقلسزلق إلتزام ايتدكلرينى گور، عبرت آل!..
الحاصل: ناصل بر كتابڭ هر بر حرفى، كندى نفسنى بر حرف قدر گوستروب و كندى وجودينه تك بر صورتله دلالت ايدييور و كندى كاتبنى اون كلمه ايله تعريف ايدر و چوق جهتلرله گوسترر. مثلا: "بنم كاتبمڭ حسنِ خطّى وار، قلمى قيرمزيدر، شويله‌در بويله‌در" دير.
عينًا اويله ده: شو كتابِ كبيرِ عالمڭ هر بر حرفى، كندينه جِرمى قدر دلالت ايدر و كندى صورتى قدر گوسترر. فقط نقّاشِ أزلينڭ أسماسنى، بر قصيده قدر تعريف ايدر و كيفيتلرى عددنجه إشارت پارمقلريله او أسمايى گوسترر، مسمّاسنه شهادت ايدر.
ديمك هم كندينى، هم بتون كائناتى إنكار ايدن سفسطه‌جى گبى بر أحمق، ينه صانعِ ذو الجلالڭ إنكارينه گيتمه‌مك گركدر!..
آلتنجى لمعه
خالقِ ذو الجلالڭ ناصلكه مخلوقاتنڭ هر بر فردينڭ باشنده و مصنوعاتنڭ هر بر جزئنڭ جبهه‌سنده، أحديتنڭ سكّه‌سنى قويمشدر. (ناصلكه گچمش لمعه‌لرده بر قسمنى گوردڭ.) اويله ده؛ هر بر نوعڭ اوستنده چوق سكّهِٔ أحديت، هر بر كلّ اوستنده متعدّد خاتمِ واحديت، تا مجموعِ عالم اوستنده متنوّع طرّهِٔ وحدت، غايت پارلاق بر صورتده قويمشدر. ايشته پك چوق سكّه‌لردن و خاتملردن و طرّه‌لردن، سطحِ أرض صحيفه‌سنده بهار موسمنده وضع ايديلن بر سكّه، بر خاتمى گوستره‌جگز. شويله كه:
نقّاشِ أزلى، زمينڭ يوزنده ياز، بهار زماننده أڭ آز اوچ يوز بيڭ نباتات و حيواناتڭ أنواعنى، نهايتسز إختلاط، قاريشيقلق ايچنده نهايت درجه‌ده إمتياز و تشخيص ايله و غايت درجه‌ده إنتظام و تفريق ايله حشر و نشر ايتمسى، بهار گبى ظاهر و باهر پارلاق بر سكّهِٔ توحيددر.
أوت بهار موسمنده ئولمش أرضڭ إحياسى ايچنده، اوچ يوز بيڭ حشرڭ نمونه‌لرينى كمالِ إنتظام ايله ايجاد ايتمك و أرضڭ صحيفه‌سنده بربرى ايچنده اوچ يوز بيڭ مختلف أنواعڭ أفرادينى خطاسز و سهوسز، غلطسز، نقصانسز، غايت موزون، منظوم، غايت منتظم و مكمّل بر صورتده يازمق، ألبته نهايتسز بر قدرته و محيط بر علمه و كائناتى إداره ايده‌جك بر إراده‌يه مالك بر ذاتِ ذو الجلالڭ، بر قديرِ ذو الكمالڭ و بر حكيمِ ذو الجمالڭ سكّهِٔ مخصوصه‌سى اولديغنى ذرّه مقدار شعورى بولونانڭ درك ايتمسى لازم گلير.
قرآنِ حكيم فرمان ايدييور كه:
أوت زمينڭ ديريلتيلمسنده، اوچ يوز بيڭ حشرڭ نمونه‌لرينى، بر قاچ گون ظرفنده ياپان، گوسترن قدرتِ فاطره‌يه؛ ألبته إنسانڭ حشرى اوڭا گوره قولاى گلير. مثلا: گلينجك طاغنى و سبحان طاغنى بر إشارتله قالديران بر ذاتِ معجزنمايه، "شو دره‌دن، يولمزى قپايان شو قوجه طاشى قالديره‌بيلير ميسڭ؟" دينلير مى؟ اويله ده: گوك و طاغ و يرى آلتى گونده ايجاد ايدن و اونلرى وقت بوقت طولديروب بوشالتان بر قديرِ حكيمه، بر كريمِ رحيمه: "أبد طرفندن إحضار ايديلوب سريلمش، كندى ضيافتنه گيده‌جك يولمزى سدّ ايدن شو طوپراق طبقه‌سنى اوستمزدن قالديره‌بيلير ميسڭ؟ يرى دوزلتوب بزى اوندن گچيره‌بيلير ميسڭ؟" إستبعاد صورتنده سويله‌نير مى؟
شو زمينڭ يوزنده ياز زماننده بر سكّهِٔ توحيدى گوردڭ. شيمدى باق! غايت بصيرانه و حكيمانه زمينڭ يوزنده‌كى شو تصرّفاتِ عظيمهِٔ بهاريه اوستنده، بر خاتمِ واحديت غايت آشكاره گورونويور. چونكه شو إجراآت، بر وسعتِ مطلقه ايچنده و او وسعتله برابر بر سرعتِ مطلقه ايله و او سرعت ايله برابر بر سخاوتِ مطلقه ايچنده گورونن إنتظامِ مطلق و كمالِ حسنِ صنعت و مكمّليتِ خلقت؛ اويله بر خاتمدر كه، غيرِ متناهى بر علم و نهايتسز بر قدرت صاحبى اوڭا صاحب اولابيلير.
أوت گورويورز كه؛ بتون ير يوزنده بر وسعتِ مطلقه ايچنده بر ايجاد، بر تصرّف، بر فعاليت وار.
هم او وسعت ايچنده، بر سرعتِ مطلقه ايله ايشله‌نيور.
هم او سرعت و وسعتله برابر تكثيرِ أفرادده بر سخاوتِ مطلقه گورونويور.
هم او سخاوت و وسعت و سرعتله برابر بر سهولتِ مطلقه گورونويور.
هم او سخاوت و سهولت و سرعت و وسعتله برابر؛ هر بر نوعده، هر بر فردده گورونن بر إنتظامِ مطلق و غايت ممتاز بر حسنِ صنعت و نهايت إختلاط ايچنده بر إمتيازِ أتمّ و غايت مبذوليت ايچنده غايت قيمتدار أثرلر و غايت گنيش دائره ايچنده تام بر موافقت و غايت سهولت ايچنده غايت صنعتكارانه بديعه‌لرى ايجاد ايتمك، بر آنده، هر يرده، بر طرزده، هر فردده بر صنعتِ خارقه، بر فعاليتِ معجزنما گوسترمك؛ ألبته و ألبته اويله بر ذاتڭ خاتميدر كه، هيچ بر يرده اولماديغى حالده، هر يرده حاضر، ناظردر. هيچ بر شى اوندن گيزلنمديگى گبى، هيچ بر شى اوڭا آغير گلمز. ذرّه‌لرله ييلديزلر، اونڭ قدرتنه نسبةً مساويدرلر.
(Not: Üstteki paragrafta Latin harfli ve Kur'an hattı risaleler arasında cüz'î kelime farklılıkları mevcut)
مثلا: او رحيمِ ذو الجمالڭ باغستانِ كرمندن، معجزاتنڭ صالقيملرندن بر دانه‌جك حكمنده گورديگم ايكى پارمق قالينلغنده بر اوزوم آصماسنه آصيلمش اولان صالقيملرى صايدم: يوز أللى بش چيقدى. بر صالقيمڭ دانه‌سنى صايدم: يوز يگرمى قدر اولدى. دوشوندم، ديدم: "أگر بو آصما چوبوغى، باللى صو موصلغى اولسه، دائم صو ويرسه، شو حرارته قارشى او يوزر رحمتڭ شروب طولومبه‌جقلرينى أمزيرن صالقيملره آنجق كفايت ايده‌جك. حالبوكه، بعضًا آز بر رطوبت آنجق ألنه گچر. ايشته بو ايشى ياپان، هر شيئه قادر اولمق لازم گلير. سُبْحَانَ مَنْ تَحَيَّرَ فٖى صُنْعِهِ الْعُقُولُ
يدنجى لمعه
باق، ناصل صحيفهِٔ أرض اوستنده ذاتِ أحدِ صمدڭ خاتملرينى آز دقّتله گوره‌بيليرسڭ. باشڭى قالدير، گوزيڭى آچ، شو كائنات كتابِ كبيرينه بر باق؛ گوره‌جكسڭ كه: او كائناتڭ هيئتِ مجموعه‌سى اوستنده، بيوكلگى نسبتنده بر وضوح ايله خاتمِ وحدت اوقونويور. چونكه شو موجودات بر فابريقه‌نڭ، بر قصرڭ، بر منتظم شهرڭ أجزالرى و أفرادلرى گبى بل بله ويروب، بربرينه قارشى معاونت ألنى اوزاتوب، بربرينڭ سؤالِ حاجتنه "لبّيك! باش اوستنه" ديرلر. أل أله ويروب، بر إنتظام ايله چاليشيرلر. باش باشه ويروب، ذوى الحياته خدمت ايدرلر. اوموز اوموزه ويروب، بر غايه‌يه متوجّهًا بر مدبّرِ حكيمه إطاعت ايدرلر.
أوت گونش و آيدن، گيجه و گوندوزدن، قيش و يازدن طوت، تا نباتاتڭ، محتاج و آج حيوانلرڭ إمدادينه گلمه‌لرنده و حيوانلرڭ ضعيف، شريف إنسانلرڭ إمدادينه قوشمه‌لرنده، حتّى موادِّ غدائيه‌نڭ لطيف، نحيف ياورولرڭ و ميوه‌لرڭ إمدادينه اوچمالرنده، تا ذرّاتِ طعاميه‌نڭ حجيراتِ بدن إمدادينه گچمه‌لرنده جارى اولان بر دستورِ تعاونله حركتلرى، بتون بتون كور اولميانه گوسترييورلر كه؛ غايت كريم بر تك مربّى‌نڭ قوّتيله، غايت حكيم بر تك مدبّرڭ أمريله حركت ايدييورلر.
ايشته شو كائنات ايچنده جارى اولان بو تساند، بو تعاون، بو تجاوب، بو تعانق، بو مسخّريت، بو إنتظام، بر تك مدبّرڭ ترتيبيله إداره ايديلدكلرينه و بر تك مربّى‌نڭ تدبيريله سَوق ايديلدكلرينه قطعيًا شهادت ايتمكله برابر؛ شو بِالبداهه صنعتِ أشياده گورونن حكمتِ عامّه ايچنده‌كى عنايتِ تامّه و او عنايت ايچنده پارلايان رحمتِ واسعه و او رحمت اوستنده سريلن و رزقه محتاج هر بر ذى‌حياته اونڭ حاجتنه لايق بر طرزده إعاشه ايتمك ايچون سرپيلن أرزاق و إعاشهِٔ عمومى، اويله پارلاق بر خاتمِ توحيددر كه، بتون بتون عقلى سونمه‌ين آڭلار و بتون بتون كور اولميان گورور.
أوت، قصد و شعور و إراده‌يى گوسترن بر پردهِٔ حكمت، عموم كائناتى قاپلامش و او پردهِٔ حكمت اوستنده لطف و تزيين و تحسين و إحسانى گوسترن بر پردهِٔ عنايت سريلمشدر و او مزيَّن پردهِٔ عنايت اوستنده كندينى سَوْديرمك و طانيتديرمق، إنعام و إكرام ايتمك لمعه‌لرينى گوسترن بر حلّهِٔ رحمت، كائناتى ايچنه آلمشدر و او منوّر پردهِٔ رحمتِ عامّه اوستنه سريلن و ترحّمى و إحسان و إكرامى و كمالِ شفقت و حسنِ تربيه‌يى و لطفِ ربوبيتى گوسترن بر سفرهِٔ أرزاقِ عموميه ديزيلمشدر.
أوت شو موجودات، ذرّه‌لردن گونشلره قدر؛ فردلر اولسون نوعلر اولسون، كوچك اولسون بيوك اولسون، ثمرات و غاياتله و فائده‌لر و مصلحتلرله منقّش بر قوماشِ حكمتدن محتشم بر گوملك گيديرلمش و او حكمت‌نما صورت گوملگى اوستنده لطف و إحسان چيچكلريله مزيَّن بر حلّهِٔ عنايت هر شيئڭ قامتنه گوره بيچيلمش و او مزيَّن حلّهِٔ عنايت اوزرينه تحبّب و إكرام و تحنّن و إنعام لمعه‌لريله منوّر، رحمت نشانلرى طاقيلمش و او منوّر و مرصّع نشانلرى إحسان ايتمكله برابر، زمينڭ يوزنده بتون ذوى الحياتڭ طائفه‌لرينه كافى، بتون حاجتلرينه وافى بر سفرهِٔ رزقِ عمومى قورولمشدر.
ايشته شو ايش، گونش گبى آشكاره، نهايتسز حكيم، كريم، رحيم، رزّاق بر ذاتِ ذو الجماله إشارت ايدوب گوسترييور.
اويله مى؟ هر شى رزقه محتاج ميدر؟
أوت، بر فرد رزقه و دوامِ حياته محتاج اولديغى گبى، گورويورز كه: بتون موجوداتِ عالم، باخصوص ذى‌حيات اولسه، كلّى اولسون جزئى اولسون، كلّ اولسون جزء اولسون؛ وجودنده، بقاسنده، حياتنده و إدامهِٔ حياتده مادّةً و معنًا چوق مطالبى وار، چوق لوازماتى وار. إفتقاراتى و إحتياجاتى اويله شيلره وار كه، أڭ أدناسنه او شيئڭ ألى يتيشمديگى، أڭ كوچك مطلوبنه او شيئڭ قوّتى كافى گلمديگى بر حالده، گورويورز كه: بتون مطالبى و أرزاقِ مادّيه و معنويه‌سى مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ اومماديغى يرلردن كمالِ إنتظامله و وقتِ مناسبده و لايق بر طرزده كمالِ حكمتله أللرينه ويريلييور.
ايشته بو إفتقار و إحتياجِ مخلوقات و بو طرزده إمداد و إعانهِٔ غيبيه، عجبا گونش گبى بر مربّئِ حكيمِ ذو الجلالى، بر مدبّرِ رحيمِ ذو الجمالى گوسترميور مى؟
سكزنجى لمعه
ناصلكه بر تارلاده أكيلن بر نوع تخم دلالت ايدر كه: او تارلا هر حالده تخم صاحبنڭ تحتِ تصرّفنده اولديغنى؛ هم او تخمى دخى، تارلا متصرّفنڭ تحتِ تصرّفنده اولديغنى گوسترر. اويله ده: شو عناصر دينلن مزرعهِٔ مصنوعات، واحديت و بساطت ايله برابر، كلّيت و إحاطه‌لرى و شو مخلوقات دينلن ثمراتِ رحمت و معجزاتِ قدرت و كلماتِ حكمت اولان نباتات و حيوانات، مماثلت و مشابهتلريله برابر چوق يرلرده إنتشارى، هر طرفده بولونوب توطّنلرى؛ تك بر صانعِ معجزنمانڭ تحتِ تصرّفنده اولدقلرينى اويله بر طرزده گوسترييور كه؛ گويا هر بر چيچك، هر بر ثمره، هر بر حيوان، او صانعڭ برر سكّه‌سيدر، برر خاتميدر، برر طرّه‌سيدر. هر نره‌ده بولونسه، لسانِ حاليله هر بريسى دير كه: "بن كيمڭ سكّه‌سى‌يم، بو ير دخى اونڭ مصنوعيدر. بن كيمڭ خاتمى‌يم، بو مكان دخى اونڭ مكتوبيدر. بن كيمڭ طرّه‌سى‌يم، بو وطنم دخى اونڭ منسوجيدر."
ديمك أڭ أدنا بر مخلوقه ربوبيت؛ بتون عناصرى قبضهِٔ تصرّفنده طوتانه مخصوصدر و أڭ بسيط بر حيوانى تدبير و تدوير ايتمك؛ بتون حيواناتى، نباتاتى، مصنوعاتى قبضهِٔ ربوبيتنده تربيه ايدنه خاص اولديغنى كور اولميان گورور.
أوت هر بر فرد، سائر أفراده مماثلت و مِثليت لسانى ايله دير: "كيم بتون نوعمه مالك ايسه، بڭا مالك اولابيلير، يوقسه يوق." هر نوع، سائر نوعلرله برابر ير يوزنده إنتشارى لسانيله دير: "كيم بتون سطحِ أرضه مالك ايسه، بڭا مالك اولابيلير؛ يوقسه يوق." أرض، سائر سيّارات ايله بر گونشه إرتباطى و سماوات ايله تساندى لسانيله دير: "كيم بتون كائناته مالك ايسه، بڭا مالك او اولابيلير؛ يوقسه يوق."
أوت فرضا ذى‌شعور بر ألمايه برى ديسه: "سن بنم صنعتمسڭ." او ألما لسانِ حال ايله اوڭا "صوص!" دييه‌جك. "أگر بتون ير يوزنده بتون ألمالرڭ تشكيلنه مقتدر اولابيليرسه‌ڭ، بلكه ير يوزنده منتشر بتون همجنسمز اولان بتون ميوه‌دارلره، بلكه سفينه‌سيله خزينهِٔ رحمتدن گلن بتون هداياىِ رحمانيه‌يه متصرّف اولابيليرسه‌ڭ، بڭا ربوبيت دعوا ايت." او ألما بويله دييه‌جك و او أحمقڭ آغزينه بر طوقات ووره‌جق.
طوقوزنجى لمعه
جزءده جزئيده، كلّده كلّيده، كلِّ عالمده، حياتده، ذى‌حياتده، إحياده اولان سكّه‌لردن، خاتملردن، طرّه‌لردن بعضلرينه إشارت ايتدك. شيمدى، نوعلرده حسابسز سكّه‌لردن بر سكّه‌يه إشارت ايده‌جگز.
أوت ناصلكه ميوه‌دار بر آغاجڭ حسابسز ثمره‌لرى، بر تربيهِٔ واحده، بر قانونِ وحدتله، بر تك مركزدن إداره ايديلدكلرندن، كلفت و مشقّت و مصرف، او قدر سهولت پيدا ايدر كه، كثرتله تربيه ايديلن تك بر ثمره‌يه مساوى اولورلر. ديمك كثرت و تعدّدِ مركز، هر ثمره ايچون، كميتجه بتون آغاج قدر كلفت و مصرف و جهازات ايستر. فرق يالڭز كيفيتجه‌در. ناصلكه بر تك نفره لازم تجهيزاتِ عسكريه‌يى ياپمق ايچون، اوردويه لازم بتون فابريقه‌لر قدر فابريقه‌لر لازمدر.
ديمك ايش، وحدتدن كثرته گچسه، أفراد عددنجه (كميت جهتيله) كلفت زياده‌لشير. ايشته، هر نوعده بِالمشاهده گورونن سهولتِ فوق العاده، ألبته وحدتدن، توحيددن گلن بر يُسر و سهولتڭ أثريدر.
الحاصل: بر جنسڭ بتون أنواعى، بر نوعڭ بتون أفرادى أعضاىِ أساسيده موافقت و مشابهتلرى ناصل إثبات ايدرلر كه، تك بر صانعڭ مصنوعلريدر. چونكه وحدتِ قلم و إتّحادِ سكّه اويله ايستر. اويله ده: بو مشهود سهولتِ مطلقه و كلفتسزلك، وجوب درجه‌سنده ايجاب ايدر كه؛ بر صانعِ واحدڭ أثرلرى اولسون. يوقسه إمتناع درجه‌سنه چيقان بر صعوبت، او جنسى إنعدامه و او نوعى عدمه گوتوره‌جكدى.
والحاصل: جنابِ حقّه إسناد ايديلسه، بتون أشيا بر تك شى گبى بر سهولت پيدا ايدر. أگر أسبابه إسناد ايديلسه هر بر شى، بتون أشيا قدر صعوبت پيدا ايدر. مادام اويله‌در؛ كائناتده شو گورونن فوق العاده اوجوزلق و شو گوز اوڭنده‌كى حدسز مبذوليت، سكّهِٔ وحدتى گونش گبى گوسترر. أگر غايت مبذوليتله ألمزه گچن شو ميوه‌لر، واحدِ أحدڭ مالى اولمازسه، بتون دنيايى ويرسه ايدك، بر تك نارى ييه‌مزدك.
اوننجى لمعه
تجلّئِ جماليه‌يى گوسترن حيات؛ ناصل بر برهانِ أحديتدر، بلكه بر چشيد تجلّئِ وحدتدر. تجلّئِ جلالى إظهار ايدن ممات دخى، بر برهانِ واحديتدر.
أوت مثلا وَ لِلّٰهِ الْمَثَلُ الْاَعْلٰى ناصلكه گونشه قارشى پارلايان و آقان بيوك بر ايرماغڭ قبارجقلرى و زمين يوزينڭ متلمّع شفّافاتى، گونشڭ عكسنى و ايشيغنى گوسترمك صورتيله گونشه شهادت ايتدكلرى گبى، او قطراتڭ و شفّافاتڭ غروبيله، گيتمه‌لريله برابر آرقه‌لرندن يڭى گلن قطرات طائفه‌لرى و شفّافات قبيله‌لرى اوستنده ينه گونشڭ جلوه‌لرى حشمتله دوامى و ايشيغنڭ تجلّيسى و نقصانسز إستمرارى قطعيًا شهادت ايدر كه: سونوب يانان، دگيشوب تازه‌له‌نن، گلوب پارلايان مثالى گونشجكلر و ايشيقلر و نورلر؛ بر باقى، دائمى، عالى، تجلّيسى زوالسز بر تك گونشڭ جلوه‌لريدر. ديمك او پارلايان قطراتلر؛ ظهوريله و گلمه‌لريله گونشڭ وجودينى گوستردكلرى گبى؛ غروبلريله، زواللريله، گونشڭ بقاسنى و دوامنى و برلگنى گوسترييورلر.
عينًا اويله ده: شو موجوداتِ سيّاله، وجودلريله و حياتلريله واجب الوجودڭ وجوبِ وجودينه و أحديتنه شهادت ايتدكلرى گبى؛ زواللريله، ئولوملريله او واجب الوجودڭ أزليتنه، سرمديتنه و أحديتنه شهادت ايدرلر.
أوت گيجه گوندوز، قيش و ياز، عصرلر و دورلرڭ دگيشمه‌سيله غروب و اُفول ايچنده تجدّد ايدن و تازه‌له‌نن مصنوعاتِ جميله، موجوداتِ لطيفه، ألبته بر عالى و سرمدى و دائم التجلّى بر جمال صاحبنڭ وجود و بقا و وحدتنى گوستردكلرى گبى؛ او مصنوعات، أسبابِ ظاهريهِٔ سفليه‌لريله برابر زوال بولوب ئولمه‌لرى، او أسبابڭ هيچلگنى و بر پرده اولديغنى گوسترييورلر. شو حال قطعيًا إثبات ايدر كه؛ شو صنعتلر، شو نقشلر، شو جلوه‌لر؛ بتون أسماسى قدسيه و جميله اولان بر ذاتِ جميلِ ذو الجلالڭ تازه‌له‌نن صنعتلريدر، تحوّل ايدن نقشلريدر، تحرّك ايدن آيينه‌لريدر، بربرى آرقه‌سندن گلن سكّه‌لريدر، حكمتله دگيشن خاتملريدر.
الحاصل: شو كتابِ كبيرِ كائنات، ناصلكه وجود و وحدته دائر آياتِ تكوينيه‌يى بزه درس ويرييور. اويله ده: او ذاتِ ذو الجلالڭ بتون أوصافِ كماليه و جماليه و جلاليه‌سنه ده شهادت ايدر. و قصورسز و نقصانسز كمالِ ذاتيسنى إثبات ايدرلر. چونكه بديهيدر كه، بر أثرده كمال، او أثرڭ منشأ و مبدئى اولان فعلڭ كمالنه دلالت ايدر. فعلڭ كمالى ايسه، إسمڭ كمالنه و إسمڭ كمالى، صفتڭ كمالنه و صفتڭ كمالى، شأنِ ذاتينڭ كمالنه و شأنڭ كمالى، او ذاتِ ذى‌شئونڭ كمالنه، حدسًا و ضرورةً و بداهةً دلالت ايدر.
مثلا: ناصلكه قصورسز بر قصرڭ مكمّل اولان نقوش و تزييناتى، آرقه‌لرنده بر اوسته أفعالنڭ مكمّليتنى گوسترر. او أفعالڭ مكمّليتى، او فاعل اوسته‌نڭ رتبه‌لرينى گوسترن عنوانلرى و إسملرينڭ مكمّليتنى گوسترر. و او أسما و عنوانلرينڭ مكمّليتى، او اوسته‌نڭ صنعتنه دائر صفتلرينڭ مكمّليتنى گوسترر. و او صنعت و صفتلرينڭ مكمّليتى، او صنعت صاحبنڭ شئونِ ذاتيه دينلن قابليت و إستعدادِ ذاتيه‌سنڭ مكمّليتنى گوسترر. و او شئون و قابليتِ ذاتيه‌نڭ مكمّليتى، او اوسته‌نڭ ماهيتِ ذاتيه‌سنڭ مكمّليتنى گوسترديگى مِثللو...
عينًا اويله ده: شو قصورسز، فطورسز هَلْ تَرٰى مِنْ فُطُورٍ سرّينه مظهر اولان شو آثارِ مشهودهِٔ عالم، شو موجوداتِ منتظمهِٔ كائناتده اولان صنعت ايسه؛ بِالمشاهده بر مؤثّرِ ذى الإقتدارڭ كمالِ أفعالنه دلالت ايدر. او كمالِ أفعال ايسه، بِالبداهه او فاعلِ ذو الجلالڭ كمالِ أسماسنه دلالت ايدر. او كمالِ أسما ايسه، بِالضروره او أسمانڭ مسمّاءِ ذو الجمالنڭ كمالِ صفاتنه دلالت و شهادت ايدر. او كمالِ صفات ايسه، بِاليقين او موصوفِ ذو الكمالڭ كمالِ شئوننه دلالت و شهادت ايدر. او كمالِ شئون ايسه، بِحقّ اليقين او ذى‌شئونڭ كمالِ ذاتنه اويله دلالت ايدر كه، بتون كائناتده گورونن بتون أنواعِ كمالات، اونڭ كمالنه نسبةً سونوك بر ظلِّ ضعيف صورتنده بر ذاتِ ذو الكمالڭ آياتِ كمالى و رموزِ جلالى و إشاراتِ جمالى اولديغنى گوسترر.
گونشلر قوّتنده اون برنجى لمعه
اون طوقوزنجى سوزده تعريف ايديلن و كتابِ كبيرڭ آيتِ كبراسى و او قرآنِ كبيرده‌كى إسمِ أعظمى و او شجرهِٔ كائناتڭ چكردگى و أڭ منوّر ميوه‌سى و او سراىِ عالمڭ گونشى و عالمِ إسلامڭ بدرِ منوّرى و ربوبيتِ إلٰهيه‌نڭ دلّالِ سلطنتى و طلسمِ كائناتڭ كشّافِ ذى‌حكمتى اولان سيّديمز محمّد الأمين عليه الصلاة والسلام، بتون أنبيايى سايه‌سى آلتنه آلان رسالت جناحى و بتون عالمِ إسلامى حمايه‌سنه آلان إسلاميت جناحلريله حقيقتڭ طبقاتنده اوچان و بتون أنبيا و مرسلينى، بتون أوليا و صدّيقينى و بتون أصفيا و محقّقينى آرقه‌سنه آلوب بتون قوّتيله وحدانيتى گوستروب، عرشِ أحديته يول آچوب گوسترديگى ايمانِ بِاللّٰه و إثبات ايتديگى وحدانيتِ إلٰهيه‌يى هيچ وهم و شبهه‌نڭ حدّى وار مى كه، قپاته‌بيلسين و پرده اولابيلسين؟
مادام اون طوقوزنجى سوزده و اون طوقوزنجى مكتوبده او برهانِ قاطعڭ آب الحياتِ معرفتندن اون درت رشحه و اون طوقوز إشارات ايله، او ذاتِ معجزنمانڭ أنواعِ معجزاتيله برابر، إجمالًا بر درجه تعريف و بيان ايتمشز. شوراده شو إشارت ايله إكتفا ايدوب، او وحدانيتڭ برهانِ قاطعنى تزكيه ايدن و صدقنه شهادت ايدن أساساته إشارت صورتنده بر صلواتِ شريفه ايله ختم ايدرز:
گونشلر قوّتنده اون ايكنجى لمعه
شو يگرمى ايكنجى سوزڭ اون ايكنجى لمعه‌سى، اويله بر بحرِ حقائقدر كه؛ بتون يگرمى ايكى سوز، آنجق اونڭ يگرمى ايكى قطره‌سى و اويله بر منبعِ أنواردر كه، شو يگرمى ايكى سوز، او گونشدن آنجق يگرمى ايكى لمعه‌سيدر. أوت او يگرمى ايكى عدد سوزلرڭ هر بريسى، سماءِ قرآنده پارلايان بر تك نجمِ آيتڭ بر لمعه‌سى و بحرِ فرقاندن آقان بر آيتڭ ايرماغندن تك بر قطره‌سى و بر كنزِ أعظمِ كتاب اللّٰهده هر برى بر صندوقچهِٔ جواهر اولان آيتلرڭ بر تك آيتنڭ بر تك اينجيسيدر.
ايشته اون طوقوزنجى سوزڭ اون دردنجى رشحه‌سنده بر نبذه تعريف ايديلن او كلام اللّٰه؛ إسمِ أعظمدن، عرشِ أعظمدن، ربوبيتڭ تجلّئِ أعظمندن نزول ايدوب، أزلى أبده ربط ايده‌جك، فرشى عرشه باغلايه‌جق بر وسعت و علويت ايچنده بتون قوّتيله و آياتنڭ بتون قطعيتيله مكرّرًا لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ دير، بتون كائناتى إشهاد ايدر و شهادت ايتديرر. أوت لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ بَرَابَرْ مٖيزَنَدْ عَالَمْ
أوت او قرآنه سليم بر قلب گوزيله باقسه‌ڭ گوره‌جكسڭ كه: جهاتِ ستّه‌سى اويله پارلايور، اويله شفّافدر كه؛ هيچ بر ظلمت، هيچ بر ضلالت، هيچ بر شبهه و ريب، هيچ بر حيله ايچنه گيرمگه و دائرهِٔ عصمتنه دخوله فرجه بولاماز. چونكه اوستنده سكّهِٔ إعجاز؛ آلتنده برهان و دليل؛ آرقه‌سنده نقطهِٔ إستنادى، محضِ وحىِ ربّانى؛ اوڭنده سعادتِ داريْن؛ صاغنده، عقلى إستنطاق ايدوب تصديقنى تأمين؛ صولنده، وجدانى إستشهاد ايده‌رك تسليمنى تثبيت؛ ايچى، بِالبداهه صافى هدايتِ رحمانيه؛ اوستى، بِالمشاهده خالص أنوارِ ايمانيه؛ ميوه‌لرى، بِعين اليقين كمالاتِ إنسانيه ايله مزيَّن أصفيا و محقّقين أوليا و صدّيقين اولان او لسانِ غيبڭ سينه‌سنه قولاغڭى ياپيشديروب ديڭله‌سه‌ڭ؛ دريندن درينه، غايت مونس و مقنع، نهايت جدّى و علوى و برهان ايله مجهّز بر صداىِ سماوى ايشيده‌جكسڭ كه، اويله بر قطعيتله لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ دير و تكرار ايدر كه؛ حقّ اليقين درجه‌سنده سويله‌ديگنى، عين اليقين گبى بر علمِ يقينى سڭا إفاده و إفاضه ايدييور.
الحاصل: هر بريسى برر گونش اولان، رسولِ أكرم عليه الصلاة والسلام ايله فرقانِ أحكم كه
برى عالمِ شهادتڭ لسانى اولارق بيڭ معجزات ايچنده بتون أنبيا و أصفيانڭ تحتِ تصديقلرنده إسلاميت و رسالت پارمقلريله إشارت ايده‌رك بتون قوّتيله گوسترديگى بر حقيقتى..
ديگرى: عالمِ غيبڭ لسانى حكمنده، قرق وجوهِ إعجاز ايچنده، كائناتڭ بتون آياتِ تكوينيه‌سنڭ تحتِ تصديقلرنده، حقّانيت و هدايت پارمقلريله إشارت ايدوب بتون جدّيتله گوسترديگى عين حقيقتى.. عجبا او حقيقت، گونشدن داها باهر، گوندوزدن داها ظاهر اولماز مى؟
أى ضلالت‌آلود متمرّد إنسانجق! ﴿(حاشيه[24]﴾ آتش بوجگندن داها سونوك قفا فنارڭله ناصل شو گونشلره قارشى گله‌بيليرسڭ؟ اونلردن إستغنا ايده‌بيليرسڭ؟ اوفله‌مكله اونلرى سوندورمگه چاليشيرسڭ؟ توه! توف.. سنڭ او منكِر عقلڭه... ناصل او ايكى لسانِ غيب و شهادت، بتون عالملرڭ ربّى و شو كائناتڭ صاحبى نامنه و اونڭ حسابنه سويله‌دكلرى سوزلرى و دعوالرى إنكار ايده‌بيليرسڭ؟ أى بيچاره و سينكدن داها عاجز، داها حقير! سن نه‌جيسڭ كه، شو كائناتڭ صاحبِ ذو الجلالنى تكذيبه يلته‌نييورسڭ؟
خاتمه
أى عقلى هشيار، قلبى متيقّظ آرقداش! أگر شو يگرمى ايكنجى سوزڭ باشندن بورايه قدر فهم ايتمشسه‌ڭ، اون ايكى لمعه‌يى بردن ألنده طوت. بيڭلر ألكتريق قوّتنده بر سراجِ حقيقت بولارق، عرشِ أعظمدن اوزاتيلوب گلن آياتِ قرآنيه‌يه ياپيش. براقِ توفيقه بيڭ، سماواتِ حقائقده عروج ايت، عرشِ معرفت اللّٰهه چيق...
اَشْهَدُ اَنْ لَا اِلٰهَ اِلَّا اَنْتَ وَحْدَكَ لَا شَرٖيكَ لَكَ
هم
دييه‌رك، بتون موجوداتِ كائناتڭ باشلرى اوستنده و مسجدِ كبيرِ عالمده وحدانيتى إعلان ايت...
سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّمْتَنَٓا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلٖيمُ الْحَكٖيمُ
رَبَّنَٓا اِنَّكَ جَامِعُ النَّاسِ لِيَوْمٍ لَا رَيْبَ فٖيهِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُخْلِفُ الْمٖيعَادَ
وَ اٰخِرُ دَعْوٰيهُمْ اَنِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمٖينَ
﴿رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهَّابُ٭رَبَّنَا اِنَّكَ جَامِعُ النَّاسِ لِيَوْمٍ لَا رَيْبَ فِيهِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ٭اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ عَلٰى مَنْ اَرْسَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ وَ عَلٰى اٰلِهِ وَ صَحْبِهِ اَجْمَعِينَ وَ ارْحَمْنَا وَ ارْحَمْ اُمَّتَهُ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ اٰمِينَ﴾
﴿وَ اٰخِرُ دَعْوٰيهُمْ اَنِ الْحَمْدُ ِللّٰه‌ِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾
(↑Sayfa Başı↑)
Önceki Risale: Yirmi Birinci Söz ←Sözler → Yirmi Üçüncü Söz: Sonraki Risale
- ↑ آغاجلرى باشلرنده طاشييان چكردكلره إشارتدر.
- ↑ كندى كندينه يوكسلمه‌ين و ميوه‌لرڭ ثقلتنه طايانميان اوزوم چوبوقلرى گبى نازنين نباتاتڭ، باشقه آغاجلره لطيف أللر آتوب صارمه‌لرينه و اونلره يوكلنمه‌لرينه إشارتدر.
- ↑ تخمه إشارتدر. مثلا: ذرّه گبى بر آفيون بذرى، بر درهم گبى بر زردالى نواتى، بر قاوون چكردگى، ناصل چوخه‌دن داها گوزل طوقونمش ياپراقلر، پاتيسقه‌دن داها بياض و صارى چيچكلر، شكرلمه‌دن داها طاتلى و كوفته‌لردن و قونسروه قوطولرندن داها لطيف، داها لذيذ، داها شيرين ميوه‌لرى خزينهِٔ رحمتدن گتيرييورلر، بزه تقديم ايدييورلر.
- ↑ عنصرلردن جسمِ حيوانى‌يى خلق و نطفه‌دن ذى‌حياتى ايجاد ايتمگه إشارتدر.
- ↑ حيوانلره و إنسانلره إشارتدر. زيرا حيوان، شو عالمڭ كوچك بر فهرسته‌سى و ماهيتِ إنسانيه، شو كائناتڭ بر مثالِ مصغّرى اولديغندن؛ عادتا عالمده نه وارسه، إنسانده نمونه‌سى واردر.
- ↑ ماكينه، ميوه‌دار آغاجلره إشارتدر. چونكه يوزر تزگاهلرى، فابريقه‌لرى اينجه‌جك داللرنده طاشييور گبى؛ حيرتنما ياپراقلرى، چيچكلرى، ميوه‌لرى طوقويور، سوسلنديرييور، پيشيرييور، بزلره اوزاتييور. حالبوكه چام و قطران گبى محتشم آغاجلر، قورو بر طاشده تزگاهنى آتمش، چاليشوب طورويورلر.
- ↑ حبوباته، تخملره، سينكلرڭ تخمجقلرينه إشارتدر. مثلا بر سينك بر قره آغاجڭ ياپراغنده يمورطه‌سنى بيراقير. بردن او قوجه قره آغاج، ياپراقلرينى او يمورطه‌لره بر رحمِ مادر، بر بشيك، بال گبى بر غدا ايله طولو بر مخزنه چويرييور. عادتا او ميوه‌سز آغاج، او صورتده ذى‌روح ميوه‌لر ويرييور.
- ↑ شجرهِٔ خلقتڭ ميوه‌سى اولان إنسانه و كندى آغاجنڭ پروغرامنى و فهرسته‌سنى طاشييان ميوه‌يه إشارتدر. زيرا قلمِ قدرت، عالمڭ كتابِ كبيرنده نه يازمش ايسه، إجمالنى ماهيتِ إنسانيه‌ده يازمشدر. قلمِ قدر، طاغ گبى بر آغاجده نه يازمش ايسه، طيرناق گبى ميوه‌سنده دخى درج ايتمشدر.
- ↑ بهار و ياز موسمنده زمينڭ يوزينه إشارتدر. زيرا يوز بيڭلر مختلف مخلوقاتڭ طائفه‌لرى، بربرى ايچنده برابر ايجاد ايديلير، روىِ زمينده يازيلير. غلطسز، قصورسز، كمالِ إنتظامله دگيشديريلير. بيڭلر سفرهِٔ رحمٰن آچيلير، قالديريلير، تازه تازه گلير. هر بر آغاج برر طابله‌جى، هر بر بوستان برر قزغان حكمنه گچر
- ↑ عموم حيواناتڭ أرزاقنى طاشييان، نباتات و أشجار قافله‌لريدر.
- ↑ او عظيم ألكتريق لامباسى، گونشه إشارتدر.
- ↑ ايپ و ايپه طاقيلان طعام ايسه، آغاجڭ اينجه داللرى و لذيذ ميوه‌لريدر.
- ↑ ايكى طولومبه‌جق ايسه، والده‌لرڭ ممه‌لرينه إشارتدر.
- ↑ عنصرلر، معدنلر ايسه پك چوق منتظم وظيفه‌لرى بولونان و إذنِ ربّانى ايله هر محتاجڭ إمدادينه قوشان و أمرِ إلٰهى ايله هر بر يره گيرن، مدد ويرن و حياتڭ لوازماتنى يتيشديرن و ذى‌حياتى أمزيرن و مصنوعاتِ إلٰهيه‌نڭ نسجنه، نقشنه منشأ و مولد و بشيك اولان هوا، صو، ضيا، طوپراق عنصرلرينه إشارتدر.
- ↑ قالينجه بر ايپ، ميوه‌دار آغاجه؛ بيڭلر ايپلر ايسه، داللرينه و ايپلر باشنده‌كى ألماس، نشان، إحسان، هديه‌لر ايسه، چيچكلرڭ أقسامنه و ميوه‌لرڭ أنواعنه إشارتدر.
- ↑ قونسروه قوطوسى؛ قدرت قونسروه‌لرى اولان قاوون، قارپوز، نار، سوت قوطوسى هندستان جويزى گبى رحمت هديه‌لرينه إشارتدر.
- ↑ اون بش گون، سنِّ تكليف اولان اون بش سنه‌يه إشارتدر.
- ↑ سفره‌لر ايسه، يازده زمينڭ يوزينه إشارتدر كه؛ يوزر تازه تازه و آيرى آيرى اولارق مطبخهِٔ رحمتدن چيقان رحمانى سفره‌لر سريلير، دگيشيرلر. هر بر بوستان بر قزغان، هر بر آغاج بر طبله‌جيدر.
- ↑ گمى تاريخه و جزيره ايسه عصرِ سعادته إشارتدر. شو عصرڭ ظلماتلى ساحلنده، ميمسز مدنيتڭ گيديرديگى لباسدن صويونوب، زمانڭ دڭزينه گيروب، تاريخ و سِيَر سفينه‌سنه بينوب، عصرِ سعادت جزيره‌سنه و جزيرة العرب ميداننه چيقوب، فخرِ عالمى (ع‌ص‌م) ايش باشنده زيارت ايتمكله بيليرز كه؛ او ذات او قدر پارلاق بر برهانِ توحيددر كه، زمينڭ باشدن باشه يوزينى و زمانڭ گچمش و گله‌جك ايكى يوزينى ايشيقلانديرمش، كفر و ضلالت ظلماتنى طاغيتمشدر.
- ↑ بيڭ نشان ايسه، أهلِ تحقيق ياننده بيڭه بالغ اولان معجزاتِ أحمديه‌در (ع‌ص‌م).
- ↑ مهمّ لامبا قمردر كه، اونڭ إشارتيله ايكى پارچه اولمش. يعنى: مولانا جامى‌نڭ ديديگى گبى؛ "هيچ يازى يازمييان او اُمّى ذات، پارمق قلميله صحيفهِٔ سماويده بر ألف يازمش؛ بر قرقى، ايكى أللى ياپمش." يعنى؛ شقّدن أوّل، قرق اولان ميمه بڭزر؛ شقّدن صوڭره ايكى هلال اولدى، ألليدن عبارت اولان ايكى نونه بڭزه‌دى.
- ↑ بيوك بر نور لامباسى گونشدر كه؛ أرضڭ شرقدن گرى دونمسيله يڭيدن گونشڭ گورونمسى، قوجاغنده پيغمبرڭ (ع‌ص‌م) ياتماسيله ايكندى نمازينى قيلميان إمامِ على (رض) او معجزه‌يه بناءً ايكندى نمازينى أداءً قيلمش.
- ↑ نورانى فرمان قرآنه و اوستنده‌كى طرّه ايسه إعجازينه إشارتدر.
- ↑ بو خطاب، قرآنى قالديرمغه چاليشانه‌در.