Risale:21. Söz (Kur'an Hattı)
Önceki Risale: Yirminci Söz ←Sözler → Yirmi İkinci Söz: Sonraki Risale
Bu risale hakkında bilgi edinmek için Yirmi Birinci Söz sayfasına ve bu risaleyi Latin harfleri ile okumak için Yirmi Birinci Söz okuma sayfasına gidin
يگرمى برنجى سوز
(ايكى مقامدر)
برنجى مقام
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖيمِ
اِنَّ الصَّلٰوةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنٖينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا
بر زمان سنًّا، جسمًا، رتبةً بيوك بر آدم بڭا ديدى: "نماز اييدر. فقط هر گون هر گون بشر دفعه قيلمق چوقدر. بيتمديگندن اوصانج ويرييور."
او ذاتڭ او سوزندن خيلى زمان گچدكدن صوڭره، نفسمى ديڭله‌دم. ايشيتدم كه، عين سوزلرى سويله‌يور و اوڭا باقدم گوردم كه؛ تنبللك قولاغيله شيطاندن عين درسى آلييور. او وقت آڭلادم: او ذات او سوزى، بتون نفوسِ أمّاره‌نڭ نامنه سويله‌مش گبيدر ويا سويلتديرلمشدر. او زمان بن دخى ديدم: "مادام نفسم أمّاره‌در. نفسنى إصلاح ايتمه‌ين، باشقه‌سنى إصلاح ايده‌مز. اويله ايسه، نفسمدن باشلارم."
ديدم: أى نفس! جهلِ مركّب ايچنده، تنبللك دوشگنده، غفلت اويقوسنده سويله‌ديگڭ شو سوزه مقابل "بش ايقاظى" بندن ايشيت.
برنجى ايقاظ
أى بدبخت نفسم! عجبا عمرڭ أبدى ميدر؟ هيچ قطعى سندڭ وار مى كه، گله‌جك سنه‌يه بلكه يارينه قدر قالاجقسڭ؟ سڭا اوصانج ويرن، توهّمِ أبديتدر. كيف ايچون، أبدى دنياده قالا‌جق گبى نازلانيورسڭ. أگر آڭلاسه ايدڭ كه، عمرڭ آزدر هم فائده‌سز گيدييور. ألبته اونڭ يگرمى درتدن بريسنى، حقيقى بر حياتِ أبديه‌نڭ سعادتنه مدار اولاجق بر گوزل و خوش و راحت و رحمت بر خدمته صرف ايتمك؛ اوصانمق شويله طورسون، بلكه جدّى بر إشتياق و خوش بر ذوقى تحريكه سبب اولور.
ايكنجى ايقاظ
أى شكم‌پرور نفسم! عجبا هر گون هر گون أكمك يرسڭ، صو ايچرسڭ، هوايى تنفّس ايدرسڭ؛ سڭا اونلر اوصانج ويرييور مى؟ مادام ويرمييور؛ چونكه إحتياج تكرّر ايتديگندن، اوصانج دگل بلكه تلذّذ ايدييورسڭ. اويله ايسه: خانهِٔ جسممده سنڭ آرقداشلرڭ اولان قلبمڭ غداسى، روحمڭ آبِ حياتى و لطيفهِٔ ربّانيه‌مڭ هواىِ نسيمنى جذب و جلب ايدن نماز دخى، سنى اوصانديرمامق گركدر.
أوت نهايتسز تأثّرات و ألملره معروض و مبتلا و نهايتسز تلذّذاته و أمللره مفتون و پرسودا بر قلبڭ قوت و قوّتى؛ هر شيئه قادر بر رحيمِ كريمڭ قپوسنى نياز ايله چالمقله ألده ايديله‌بيلير.
أوت شو فانى دنياده كمالِ سرعتله واويلاىِ فراقى قوپاران گيدن أكثر موجوداتله علاقه‌دار بر روحڭ آبِ حياتى ايسه؛ هر شيئه بدل بر معبودِ باقينڭ، بر محبوبِ سرمدينڭ چشمهِٔ رحمتنه نماز ايله توجّه ايتمكله ايچيله‌بيلير.
أوت فطرةً أبديتى ايسته‌ين و أبد ايچون خلق اولنان و أزلى و أبدى بر ذاتڭ آيينه‌سى اولان و نهايتسز درجه‌ده نازك و لطافتلى بولونان ذى‌شعور بر سرِّ إنسانى، ذى‌نور بر لطيفهِٔ ربّانيه؛ شو قساوتلى، أزيجى و صيقنتيلى، گچيجى و ظلماتلى و بوغوجى اولان أحوالِ دنيويه ايچنده، ألبته تنفّسه پك چوق محتاجدر و آنجق نمازڭ پنجره‌سيله نَفَس آلابيلير.
اوچنجى ايقاظ
أى صبرسز نفسم! عجبا گچمش گونلرده‌كى عبادت كلفتنى و نمازڭ مشقّتنى و مصيبت زحمتنى، بوگون دوشونوب مضطرب اولمق، هم گله‌جك گونلرده‌كى عبادت وظيفه‌سنى و نماز خدمتنى و مصيبت ألمنى، بوگون تصوّر ايدوب صبرسزلق گوسترمك هيچ كارِ عقل ميدر؟
شو صبرسزلقده مثالڭ شويله بر سرسم قوماندانه بڭزر كه: دشمنڭ صاغ جناح قوّتى اونڭ صاغنده‌كى قوّتنه إلتحاق ايتمش و اوڭا تازه بر قوّت اولديغى حالده؛ او طوتار مهمّ بر قوّتنى صاغ جناحه گوندرر، مركزى ضعيفلشديرر. هم صول جناحده دشمنڭ عسكرى يوق ايكن و داها گلمه‌دن، بيوك بر قوّت گوندرر، "آتش ايت!" أمرينى ويرر. مركزى بتون بتون قوّتدن دوشورتور. دشمن ايشى آڭلار، مركزه هجوم ايدر؛ تار و مار ايدر.
أوت بوڭا بڭزرسڭ. چونكه گچمش گونلرڭ زحمتى، بوگون رحمته قلب اولمش؛ ألمى گيتمش، لذّتى قالمش. كلفتى، كرامته إلتحاق و مشقّتى، ثوابه إنقلاب ايتمش. اويله ايسه اوندن اوصانج آلمق دگل، بلكه يڭى بر شوق، تازه بر ذوق و دوامه جدّى بر غيرت آلمق لازم گلير. گله‌جك گونلر ايسه مادام گلمه‌مشلر. شيمديدن دوشونوب اوصانمق و فتور گتيرمك؛ عينًا او گونلرده آجلغى و صوسزلغى ايله بوگون دوشونوب باغيروب چاغيرمق گبى بر ديوانه‌لكدر.
مادام حقيقت بويله‌در. عاقل ايسه‌ڭ، عبادت جهتنده يالڭز بوگونى دوشون و اونڭ بر ساعتنى، اجرتى پك بيوك، كلفتى پك آز، خوش و گوزل و علوى بر خدمته صرف ايدييورم، دى. او وقت سنڭ آجى بر فتورڭ، طاتلى بر غيرته إنقلاب ايدر.
ايشته أى صبرسز نفسم! سن اوچ صبر ايله مكلّفسڭ.
بريسى: طاعت اوستنده صبردر.
بريسى: معصيتدن صبردر.
ديگرى: مصيبته قارشى صبردر.
عقلڭ وارسه، شو اوچنجى ايقاظده‌كى تمثيلده گورونن حقيقتى رهبر طوت. مردانه "يا صبور" دى، اوچ صبرى اوموزيڭه آل. جنابِ حقّڭ سڭا ويرديگى صبر قوّتنى أگر ياڭليش يولده طاغيتمازسه‌ڭ، هر مشقّته و هر مصيبته كافى گله‌بيلير و او قوّتله طايان.
دردنجى ايقاظ
أى سرسم نفسم! عجبا شو وظيفهِٔ عبوديت نتيجه‌سز ميدر، اجرتى آز ميدر كه، سڭا اوصانج ويرييور؟ حالبوكه بر آدم سڭا بر قاچ پاره ويرسه وياخود سنى قورقوتسه، آقشامه قدر سنى چاليشديرر و فتورسز چاليشيرسڭ.
عجبا بو مسافرخانهِٔ دنياده عاجز و فقير قلبڭه قوت و غنا و ألبته بر منزلڭ اولان قبرڭده غدا و ضيا و هر حالده محكمه‌ڭ اولان محشرده سند و برات و ايستر ايسته‌مز اوستندن گچيله‌جك صراط كوپريسنده نور و براق اولاجق بر نماز، نتيجه‌سز ميدر وياخود اجرتى آز ميدر؟ بر آدم سڭا يوز ليرالق بر هديه وعد ايتسه، يوز گون سنى چاليشديرر. خلف الوعد ايده‌بيلير او آدمه إعتماد ايدرسڭ، فتورسز ايشلرسڭ.
عجبا خلف الوعد حقّنده محال اولان بر ذات، جنّت گبى بر اجرتى و سعادتِ أبديه گبى بر هديه‌يى سڭا وعد ايتسه، پك آز بر زمانده، پك گوزل بر وظيفه‌ده سنى إستخدام ايتسه؛ سن خدمت ايتمزسه‌ڭ ويا ايستكسز، سخره گبى ويا اوصانجله، ياريم يامالاق خدمتڭله اونى وعدنده إتهام و هديه‌سنى إستخفاف ايتسه‌ڭ، پك شدّتلى بر تأديبه و دهشتلى بر تعذيبه مستحق اولاجغڭى دوشونمييور ميسڭ؟ دنياده حپسڭ قورقوسندن أڭ آغير ايشلرده فتورسز خدمت ايتديگڭ حالده؛ جهنّم گبى بر حپسِ أبدينڭ خوفى، أڭ خفيف و لطيف بر خدمت ايچون سڭا غيرت ويرمييور مى؟
بشنجى ايقاظ
أى دنياپرست نفسم! عجبا عبادتده‌كى فتورڭ و نمازده‌كى قصورڭ مشاغلِ دنيويه‌نڭ كثرتندن ميدر وياخود دردِ معيشتڭ مشغله‌سيله وقت بولاماديغڭدن ميدر؟ عجبا صِرف دنيا ايچون مى ياراتيلمشسڭ كه، بتون وقتڭى اوڭا صرف ايدييورسڭ!
سن إستعداد جهتيله بتون حيواناتڭ فوقنده اولديغڭى و حياتِ دنيويه‌نڭ لوازماتنى تداركده إقتدار جهتيله، بر سرچه قوشنه يتيشه‌مديگڭى بيلييورسڭ. بوندن نه‌دن آڭلاميورسڭ كه، وظيفهِٔ أصليه‌ڭ حيوان گبى چابالامق دگل؛ بلكه حقيقى بر إنسان گبى، حقيقى بر حياتِ دائمه ايچون سعى ايتمكدر.
بونڭله برابر مشاغلِ دنيويه ديديگڭ، چوغى سڭا عائد اولميان و فضولى بر صورتده قاريشديغڭ و قاريشديرديغڭ مالايعنى مشغله‌لردر. أڭ ألزمنى بيراقوب، گويا بيڭلر سنه عمرڭ وار گبى أڭ لزومسز معلومات ايله وقت گچيرييورسڭ. مثلا: زحلڭ أطرافنده‌كى حلقه‌لرڭ كيفيتى ناصلدر و آمريقا طاووقلرى نه قدردر؟ گبى قيمتسز شيلرله قيمتدار وقتنى گچيرييورسڭ. گويا قوزموغرافيا علمندن و إستاتيستيقجى فنّندن بر كمال آلييورسڭ.
أگر ديسه‌ڭ: "بنى نمازدن و عبادتدن آليقويان و فتور ويرن اويله لزومسز شيلر دگل، بلكه دردِ معيشتڭ ضرورى ايشلريدر."
اويله ايسه بن ده سڭا ديرم كه: أگر يوز غروش بر گونده‌لك ايله چاليشسه‌ڭ؛ صوڭره برى گلسه، ديسه كه: "گل اون دقيقه قدر شورايى قاز، يوز ليرا قيمتنده بر پيرلانطه و بر زمرد بولاجقسڭ." سن اوڭا: "يوق، گلمه‌م. چونكه اون غروش گونده‌لگمدن كسيله‌جك، نفقه‌م آزاله‌جق" ديسه‌ڭ؛ نه قدر ديوانه‌جه بر بهانه اولديغنى ألبته بيليرسڭ.
عينًا اونڭ گبى؛ سن شو باغڭده، نفقه‌ڭ ايچون ايشله‌يورسڭ. أگر فرض نمازى ترك ايتسه‌ڭ، بتون سعيڭ ثمره‌سى، يالڭز دنيوى و أهمّيتسز و بركتسز بر نفقه‌يه منحصر قالير. أگر سن إستراحت و تنفّس وقتڭى، روحڭ راحتنه، قلبڭ تنفّسنه مدار اولان نمازه صرف ايتسه‌ڭ؛ او وقت، بركتلى نفقهِٔ دنيويه ايله برابر، سنڭ نفقهِٔ اُخرويه‌ڭه و زادِ آخرتڭه أهمّيتلى بر منبع اولان، ايكى معدنِ معنوى بولورسڭ:
برنجى معدن: بتون باغڭده‌كى ﴿حاشيه[1]﴾ يتيشديرديگڭ (چيچكلى اولسون، ميوه‌لى اولسون) هر نباتڭ، هر آغاجڭ تسبيحاتندن، گوزل بر نيّت ايله، بر حصّه آلييورسڭ.
ايكنجى معدن: هم بو باغدن چيقان محصولاتدن كيم يه‌سه (حيوان اولسون، إنسان اولسون؛ اينك اولسون، سينك اولسون؛ مشترى اولسون، خيرسز اولسون) سڭا بر صدقه حكمنه گچر. فقط او شرط ايله كه: سن، رزّاقِ حقيقى نامنه و إذنى دائره‌سنده تصرّف ايتسه‌ڭ و اونڭ مالنى، اونڭ مخلوقاتنه ويرن بر توزيعات مأمورى نظريله كنديڭه باقسه‌ڭ...
ايشته باق، نمازى ترك ايدن نه قدر بيوك بر خسارت ايدر، نه قدر أهمّيتلى بر ثروتى غائب ايدر و سعيه پك بيوك بر شوق ويرن و عملده بيوك بر قوّهِٔ معنوى تأمين ايدن او ايكى نتيجه‌دن و او ايكى معدندن محروم قالير، إفلاس ايدر. حتّى إختيارلندقجه باغچه‌جيلكدن اوصانير، فتور گلير. "نه‌مه لازم" دير. "بن ذاتًا دنيادن گيدييورم. بو قدر زحمتى نه ايچون چكه‌جگم؟" دييه‌جك، كندينى تنبللگه آتاجق. فقط أوّلكى آدم دير: "داها زياده عبادتله برابر سعىِ حلاله چاليشه‌جغم. تا، قبريمه داها زياده ايشيق گوندره‌جگم، آخرتمه داها زياده ذخيره تدارك ايده‌جگم."
الحاصل: أى نفس! بيل كه دونكى گون سنڭ ألڭدن چيقدى. يارين ايسه سنڭ ألڭده سند يوق كه، اوڭا مالكسڭ. اويله ايسه حقيقى عمريڭى، بولونديغڭ گون بيل. لا أقل گونڭ بر ساعتنى، إحتياط آقچه‌سى گبى، حقيقى إستقبال ايچون تشكيل اولونان بر صندوقچهِٔ اُخرويه اولان بر مسجده ويا بر سجّاده‌يه آت.
هم بيل كه: هر يڭى گون، سڭا هم هركسه، بر يڭى عالمڭ قپوسيدر. أگر نماز قيلمازسه‌ڭ، سنڭ او گونكى عالمڭ ظلماتلى و پريشان بر حالده گيدر، سنڭ عليهڭده عالمِ مثالده شهادت ايدر. زيرا هركسڭ، هر گونده، شو عالمدن بر مخصوص عالمى وار. هم او عالمڭ كيفيتى، او آدمڭ قلبنه و عملنه تابعدر. ناصلكه آيينه‌ڭده گورونن محتشم بر سراى، آيينه‌نڭ رنگنه باقار. سياه ايسه، سياه گورونور. قيرمزى ايسه، قيرمزى گورونور. هم اونڭ كيفيتنه باقار. او آيينه شيشه‌سى دوزگون ايسه، سرايى گوزل گوسترر. دوزگون دگل ايسه، چركين گوسترر. أڭ نازك شيلرى قابا گوسترديگى مِثللو؛ سن قلبڭله، عقلڭله، عملڭله، گوڭلڭله، كندى عالمڭڭ شكلنى دگيشديررسڭ. يا عليهڭده، يا لهڭده شهادت ايتديره‌بيليرسڭ.
أگر نمازى قيلسه‌ڭ، او نمازڭ ايله او عالمڭ صانعِ ذو الجلالنه متوجّه اولسه‌ڭ؛ بردن، سڭا باقان عالمڭ تنوّر ايدر. عادتا نمازڭ بر ألكتريق لامباسى و نمازه نيّتڭ، اونڭ دوگمه‌سنه طوقونمسى گبى، او عالمڭ ظلماتنى طاغيتير و او هرج و مرجِ دنيويه‌ده‌كى قارمه‌قاريشق پريشانيت ايچنده‌كى تبدّلات و حركات، حكمتلى بر إنتظام و معنيدار بر كتابتِ قدرت اولديغنى گوسترر. اَللّٰهُ نُورُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ آيتِ پر أنوارندن بر نورى، سنڭ قلبڭه سرپر. سنڭ او گونكى عالمڭى، او نورڭ إنعكاسيله ايشيقلانديرر. سنڭ لهڭده نورانيتله شهادت ايتديرر.
صاقين ديمه: "بنم نمازم نره‌ده، شو حقيقتِ نماز نره‌ده؟" زيرا بر خرما چكردگى، بر خرما آغاجى گبى، كندى آغاجنى توصيف ايدر. فرق يالڭز إجمال و تفصيل ايله اولديغى گبى؛ سنڭ و بنم گبى بر عامينڭ (وَلَوْ حسّ ايتمزسه) نمازى، بيوك بر ولينڭ نمازى گبى شو نوردن بر حصّه‌سى وار، شو حقيقتدن بر سرّى واردر (وَلَوْ شعورڭ تعلّق ايتمزسه). فقط درجاته گوره إنكشاف و تنوّرى آيرى آيريدر. ناصل بر خرما چكردگندن، تا مكمّل بر خرما آغاجنه قدر نه قدر مراتب بولونور. اويله ده: نمازڭ درجاتنده ده داها فضله مراتب بولونه‌بيلير. فقط بتون او مراتبده، او حقيقتِ نورانيه‌نڭ أساسى بولونور.
يگرمى برنجى سوزڭ ايكنجى مقامى
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖيمِ
رَبِّ اَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطٖينِ
وَاَعُوذُ بِكَ رَبِّ اَنْ يَحْضُرُونِ
أى مرضِ وسوسه ايله مبتلا! بيلييور ميسڭ وسوسه‌ڭ نه‌يه بڭزر؟ مصيبته بڭزر. أهمّيت ويردكجه شيشه‌ر، أهمّيت ويرمزسه‌ڭ سونر. اوڭا بيوك نظريله باقسه‌ڭ بيور. كوچك گورسه‌ڭ، كوچولور. قورقسه‌ڭ آغيرلاشير، خسته ايدر. خوف ايتمزسه‌ڭ خفيف اولور، مخفى قالير. ماهيتنى بيلمزسه‌ڭ دوام ايدر، يرلشير. ماهيتنى بيلسه‌ڭ، اونى طانيسه‌ڭ گيدر. اويله ايسه، شو مصيبتلى وسوسه‌نڭ أقسامِ كثيره‌سندن كثير الوقوع اولان يالڭز بش وجهنى بيان ايده‌جگم. بلكه سڭا و بڭا شفا اولور. زيرا شو وسوسه اويله بر شيدر كه، جهل اونى دعوت ايدر، علم اونى طرد ايدر. طانيمازسه‌ڭ گلير، طانيسه‌ڭ گيدر.
برنجى وجه
برنجى ياره: شيطان أوّلا شبهه‌يى قلبه آتار. أگر قلب قبول ايتمزسه، شبهه‌دن شتمه دونر. خياله قارشى شتمه بڭزر بعض پيس خاطره‌لرى و منافئِ أدب چركين حاللرى تصوير ايدر. قلبه "أيواه" ديديرتير، يأسه دوشورتور. وسوسه‌لى آدم ظن ايدر كه قلبى، ربّنه قارشى سوءِ أدبده بولونويور. مدهش بر خلجان و هيجان حسّ ايدر. بوندن قورتولمق ايچون حضوردن قاچار، غفلته طالمق ايستر.
بو ياره‌نڭ مرهمى بودر:
باق أى بيچاره وسوسه‌لى آدم! تلاش ايتمه. چونكه سنڭ خاطريڭه گلن شتم دگل، بلكه تخيّلدر. تخيّلِ كفر، كفر اولماديغى گبى؛ تخيّلِ شتم دخى، شتم دگلدر. زيرا منطقجه تخيّل، حكم دگلدر. شتم ايسه، حكمدر. هم بونڭله برابر او چركين سوزلر، سنڭ قلبڭڭ سوزلرى دگل. چونكه سنڭ قلبڭ اوندن متأثّر و متأسّفدر. بلكه قلبه ياقين اولان لمّهِٔ شيطانيدن گلييور. وسوسه‌نڭ ضررى، توهّمِ ضرردر. يعنى اونى ضررلى توهّم ايتمكله، قلبًا متضرّر اولمقدر. چونكه حكمسز بر تخيّلى حقيقت توهّم ايدر. هم شيطانڭ ايشنى كندى قلبنه مال ايدر. اونڭ سوزينى، اوندن ظن ايدر. ضرر آڭلار، ضرره دوشر. ذاتًا شيطانڭ ده ايستديگى اودر.
ايكنجى وجه
بودر كه: معنالر قلبدن چيقدقلرى وقت، صورتلردن چيپلاق اولارق خياله گيررلر؛ اورادن صورتلرى گيرلر. خيال ايسه، هر وقت بر سبب تحتنده بر نوع صورتلرى نسج ايدر. أهمّيت ويرديگى شيئڭ صورتلرينى يول اوستنده بيراقير. هانگى معنا گچسه يا اوڭا گيديرر، يا طاقار، يا بولاشديرر، يا پرده ايدر. أگر معنالر منزّه و تميز ايسه‌لر، صورتلر ملوّث و رذيل ايسه گيمك يوقدر، فقط تماس وار. وسوسه‌لى آدم، تماسى تلبّسله إلتباس ايدر. "أيواه!" دير. "قلبم نه قدر بوزولمش. بو سفيللك، بو خسّتِ نفس، بنى مطرود ايدر." شيطان اونڭ شو طمارندن چوق إستفاده ايدر.
شو ياره‌نڭ مرهمى شودر:
ديڭله أى بيچاره! ناصلكه، سنڭ نمازڭ أدبِ نزيهانه‌سنڭ وسيله‌سى اولان ظاهرى طهارته، بطنڭڭ باطننده‌كى نجاست اوڭا تأثير ايتمز و بوزماز. اويله ده: معانئِ مقدّسه‌نڭ، صورتِ ملوّثه‌يه مجاورتى ضرر ايتمز. مثلا سن آياتِ إلٰهيه‌يى تفكّر ايدييورسڭ. بردن بر مرض، يا بر إشتها، يا بَول گبى بر أمرِ مهيّج شدّتله سنڭ حسّڭه طوقونويور. ألبته سنڭ خيالڭ، دواءِ علّت و قضاءِ حاجتڭ لوازماتنى گوره‌جك، باقه‌جق، اونلره مناسب سفلى صورتلرى نسج ايده‌جك و گلن معنالر اورته‌لرندن گچه‌جكلر. گچه‌جكلره نه بأس واردر، نه تلوّث وار و نه ضرر وار و نه خطر وار. يالڭز خطر ايسه حصرِ نظردر، ظنِّ ضرردر.
اوچنجى وجه
بودر كه: أشيا مابيْنلرنده، بعض مناسباتِ خفيه بولونور. حتّى هيچ اُميد ايتمديگڭ شيلر ايچنده مناسبت ايپلرى بولونور. يا بِالذّات بولونور ويا سنڭ خيالڭ، مشغول اولديغى صنعته گوره او ايپلرى ياپمش، اونلرى بربريله باغلامش. شو سرِّ مناسبتدندر كه، بعضًا بر مقدّس شيئى گورمك، بر ملوّث شيئى خاطره گتيرر.
فنِّ بيانده بيان اولونديغى گبى، "خارجده اوزاقلق سببى اولان ضدّيت ايسه، خيالده سببِ قربيتدر." يعنى: ايكى ضدّڭ صورتلرينڭ جمعنه واسطه، بر مناسبتِ خياليه‌در. بو مناسبتله گلن تخطّره، تداعئِ أفكار تعبير ايديلير. مثلا: سن نمازده، مناجاتده، كعبه قارشيسنده، حضورِ إلٰهيده ايكن، آياتى تفكّرده اولديغڭ بر حالده؛ شو تداعئِ أفكار، سنى طوتوب أڭ اوزاق مالايعنياتِ رذيله‌يه سَوق ايدر.
سنڭ باشڭ، بويله بر تداعئِ أفكاره مبتلا ايسه، صاقين تلاش ايتمه. بلكه إنتباهه گلديگڭ آنده، دون. "امان نه قصور ايتدم" دييوب تدقيقله مشغول اولوب طورمه. تا او ضعيف مناسبت، سنڭ دقّتڭله قوّت پيدا ايتمه‌سين. زيرا تأثّر گوستردكجه، أهمّيت ويردكجه، سنڭ او ضعيف تخطّرڭ مَلكه‌يه دونر. بر مرضِ خيالى اولور. قورقمه، مرضِ قلبى دگل. شو نوع تخطّر ايسه، غالبًا إختيارسزدر. خصوصًا حسّاس عصبيلرده داها غالبدر. شيطان، شو نوع وسوسه‌نڭ معدننى چوق ايشلتديرر. شو ياره‌نڭ مرهمى شودر كه:
تداعئِ أفكار، غالبًا إختيارسزدر. اونده مسئوليت يوقدر. هم تداعيده، مجاورت وار؛ تماس و إختلاط يوقدر. اونڭ ايچون، أفكارڭ كيفيتلرى، بربرينه سرايت ايتمز، بربرينه ضرر ويرمز. ناصلكه شيطان ايله مَلكِ إلهام، قلب طرفلرنده مجاورتلرى وار و فجّار و أبرارڭ قرابتلرى و بر مسكنده طورمالرى، ضرر ويرمز. اويله ده، تداعئِ أفكار سائقه‌سيله ايسته‌مديگڭ پيس خيالات، گلوب نزيه أفكارڭ ايچنه گيرسه؛ ضرر ويرمز. مگر قصدًا اولسه ويا ضرر ظنّيله اونڭله زياده مشغول اولسه. هم بعضًا قلب يورولويور. فكر، كندينى أگلنديرمك ايچون راست گله بر شيله مشغول اولور. شيطان فرصت بولور، پيس شيلرى اوڭنه سرپيور، سورييور.
دردنجى وجه
عملڭ أڭ ايى صورتنى تحرّيدن نشئت ايدن بر وسوسه‌در كه، تقوا ظنّيله تشدّد ايتدكجه حال اوڭا شدّتله‌نير. حتّى بر درجه‌يه وارر كه، او آدم عملڭ داها أولاسنى آراركن، حرامه دوشر. بعضًا بر سنّتڭ آراماسى، بر واجبى ترك ايتديرييور. "عجبا عملم صحيح اولدى مى؟" دير، إعاده ايدر. بو حال دوام ايدر. غايت يأسه دوشر. شيطان شو حالندن إستفاده ايدر، اونى ياره‌لر.
شو ياره‌نڭ ايكى مرهمى وار:
برنجى مرهم: بو گبى وسوسه أهلِ إعتزاله لايقدر. چونكه اونلر ديرلر: "مدارِ تكليف اولان أفعال و أشيا، كندى ذاتنده، آخرت إعتباريله يا حسنى وار؛ صوڭره او حسنه بناءً أمر ايديلمش ويا قبحى وار؛ صوڭره اوڭا بناءً نهى ايديلمش. ديمك أشياده، آخرت و حقيقت نقطهِٔ نظرنده اولان حُسن و قبح ذاتيدر؛ أمر و نهىِ إلٰهى اوڭا تابعدر." بو مذهبه گوره، إنسان هر ايشلديگى عملده شويله بر وسوسه گلير: "عجبا عملم نفس الأمرده‌كى گوزل صورتده ياپيلمش ميدر؟"
امّا مذهبِ حق اولان أهلِ سنّت و جماعت ديرلر كه: "جنابِ حق بر شيئه أمر ايدر، صوڭره حسن اولور. نهى ايدر، صوڭره قبيح اولور. ديمك أمر ايله گوزللك، نهى ايله چركينلك تحقّق ايدر. حُسن و قبح مكلّفڭ إطّلاعنه باقار و اوڭا گوره تقرّر ايدر. شو حُسن و قبح ايسه، صورى و دنيايه باقان يوزنده دگل، بلكه آخرته باقان يوزده‌در.
مثلا، سن نماز قيلدڭ ويا آبدست آلدڭ. حالبوكه نمازيڭى و آبدستڭى فساده ويره‌جك بر سبب، نفس الأمرده وارمش. لٰكن سن اوڭا هيچ مطّلع اولمادڭ. سنڭ نمازڭ و آبدستڭ هم صحيحدر، هم حسندر. معتزله دير: "حقيقتده قبيح و فاسددر. لٰكن سندن قبول ايديلير. چونكه جهلڭ وار، بيلمدڭ و عذرڭ وار." اويله ايسه أهلِ سنّت مذهبنه گوره، ظاهرِ شريعته موافق اولارق ايشلديگڭ عملڭه: "عجبا صحيح اولمش مى؟" دييوب وسوسه ايتمه. فقط، "قبول اولمش مى؟" دى. غرورلانمه، عُجْبه گيرمه.
ايكنجى مرهم: دينده حرج يوقدر. لَا حَرَجَ فِى الدّٖينِ مادام درت مذهب حقدر. مادام إستغفاره منجر اولان دركِ قصور ايسه، غروره منجر اولان حسنِ عملڭ رؤيتنه (بويله وسوسه‌لى آدمه) مرجّحدر. يعنى بويله وسوسه‌لى آدم، عملنى گوزل گوروب غروره دوشمكدنسه، عملنى قصورلى گورسه، إستغفار ايتسه، داها أولادر.
مادام بويله‌در، سن وسوسه‌يى آت. شيطانه دى كه: شو حال، بر حرجدر. حقيقتِ حاله مطّلع اولمق گوچدر. دينده‌كى يُسره منافيدر.
أساسنه مخالفدر. ألبته بويله عملم بر مذهبِ حقّه موافق گلير. او بڭا كافيدر. هم لا أقل بن عجزيمى إعتراف ايده‌رك عبادتى لايقِ وجهله أدا ايده‌مديگمدن إستغفار و تضرّع ايله مرحمتِ إلٰهيه‌يه دخالت ايدوب، قصورم عفو اولنمق، قصورلى عملم قبول اولنمق ايچون متذلّلانه بر نيازه وسيله‌در.
بشنجى وجه
مسائلِ ايمانيه‌ده شبهه صورتنده گلن وسوسه‌در. بيچاره وسوسه‌لى آدم، بعضًا تخيّلى، تعقّل ايله إلتباس ايدر. يعنى: خياله گلن بر شبهه‌يى، عقله گيرمش بر شبهه توهّم ايدوب، إعتقادينه خلل گلمش ظن ايدر. هم بعضًا توهّم ايتديگى بر شبهه‌يى، ايمانه ضرر ويرن بر شك ظن ايدر. هم بعضًا تصوّر ايتديگى بر شبهه‌يى، تصديقِ عقلى‌يه گيرمش بر شبهه ظن ايدر. هم بعضًا بر أمرِ كفريده تفكّرى، كفر ظن ايدر. يعنى ضلالتڭ أسبابنى آڭلامق صورتنده قوّهِٔ مفكّره‌نڭ جولاننى و تدقيقاتنى و بى‌طرفانه محاكمه‌سنى، خلافِ ايمان ظن ايدر.
ايشته تلقيناتِ شيطانيه‌نڭ أثرى اولان شو ظنلردن ئوركه‌رك، "أيواه! قلبم بوزولمش، إعتقاديمه خلل گلمش" دير. او حاللر، غالبًا إختيارسز اولديغندن، جزءِ إختياريسيله إصلاح ايده‌مديگندن يأسه دوشر.
بو ياره‌نڭ مرهمى شودر كه:
تخيّلِ كفر، كفر اولماديغى گبى؛ توهّمِ كفر دخى، كفر دگلدر. تصوّرِ ضلالت ضلالت اولماديغى گبى؛ تفكّرِ ضلالت دخى، ضلالت دگلدر. چونكه هم تخيّل، هم توهّم، هم تصوّر، هم تفكّر؛ تصديقِ عقليدن و إذعانِ قلبيدن آيريدرلر، باشقه‌درلر. اونلر بر درجه سربستدرلر. جزءِ إختياريه‌يى پك ديڭله‌مييورلر. تكليفِ دينى آلتنه چوق گيره‌ميورلر. تصديق و إذعان، اويله دگللر. بر ميزانه تابعدرلر. هم تخيّل، توهّم، تصوّر، تفكّر، ناصلكه تصديق و إذعان دگللر. اويله ده شبهه و تردّد صاييلمازلر. فقط أگر لزومسز تكرار ايده ايده مستقر بر حاله گلسه، او وقت حقيقى بر نوع شبهه، اوندن تولّد ايده‌بيلير. هم بى‌طرفانه محاكمه ناميله ويا إنصاف نامنه دييوب، شقِّ مخالفى إلتزام ايده ايده، تا اويله بر حاله گلير كه، إختيارسز طرفِ مخالفى إلتزام ايدر. اوڭا واجب اولان حقّڭ إلتزامى قيريلير. او ده تهلكه‌يه دوشر. خصمڭ ويا شيطانڭ بر وكيلِ فضوليسى اولاجق بر حالت، ذهننده تقرّر ايدر.
شو نوع وسوسه‌نڭ أڭ مهمّى بودر كه: وسوسه‌لى آدم، إمكانِ ذاتى ايله إمكانِ ذهنى‌يى بربريله إلتباس ايدر. يعنى: بر شيئى ذاتنده ممكن گورسه، او شيئى ذهنًا دخى ممكن و عقلًا مشكوك توهّم ايدر. حالبوكه علمِ كلامڭ قاعده‌لرندندر كه: إمكانِ ذاتى ايسه، يقينِ علمى‌يه منافى دگل و ضرورتِ ذهنيه‌يه ضدّيتى يوقدر. مثلا: شو دقيقه‌ده قره دڭزڭ يره باتماسى، ذاتنده ممكندر و او إمكانِ ذاتى ايله محتملدر. حالبوكه يقينًا، او دڭزڭ يرنده اولديغنى حكم ايدييورز، شبهه‌سز بيلييورز. و او إحتمالِ إمكانى و او إمكانِ ذاتى، بزه شك ويرمز، بر شبهه گتيرمز، يقينمزى بوزماز. مثلا: شو گونش ذاتنده ممكندر كه، بوگون غروب ايتمه‌سين ويا يارين طلوع ايتمه‌سين. حالبوكه بو إمكان يقينمزه ضرر ويرمز، شبهه گتيرمز.
ايشته بونڭ گبى، مثلا حقائقِ ايمانيه‌دن اولان حياتِ دنيويه‌نڭ غروبنه و حياتِ اُخرويه‌نڭ طلوعنه، إمكانِ ذاتى جهتنده گلن وهملر، يقينِ ايمانى‌يه ضرر ويرمز. هم لَا عِبْرَةَ لِلْاِحْتِمَالِ الْغَيْرِ النَّاشِئِ عَنْ دَلٖيلٍ يعنى: "بر دليلدن نشئت ايتمه‌ين بر إحتمالڭ هيچ أهمّيتى يوقدر" اولان قاعدهِٔ مشهوره؛ هم اصول الدين، هم اصول الفقهڭ قاعدهِٔ مقرّره‌سندندر.
أگر ديسه‌ڭ بو درجه مؤمنلره مضر و مُزعج اولان وسوسه، نه حكمته بناءً بزه بلا اولمش؟"
الجواب: إفراطه وارمه‌مق، هم غلبه چالمه‌مق شرطيله، أصلِ وسوسه تيقّظه سببدر، تحرّى‌يه داعيدر، جدّيته وسيله‌در. لاقيدلغى آتار، تهاونى دفع ايدر. اونڭ ايچون حكيمِ مطلق، شو دارِ إمتحانده، شو ميدانِ مسابقه‌ده بزه بر قامچىِ تشويق اولارق، وسوسه‌يى شيطانڭ ألنه ويرمش. بشرڭ باشنه وورييور. شايد زياده اينجيتسه، حكيمِ رحيمه شكوا ايتملى، اَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجٖيمِ ديمه‌لى.
(↑Sayfa Başı↑)
Önceki Risale: Yirminci Söz ←Sözler → Yirmi İkinci Söz: Sonraki Risale
- ↑ بو مقام، بر باغده بر ذاته بر درسدر كه، بو طرز ايله بيان ايديلمش.