Risale:Bakara 11-12: Münafıkların Fesad Çıkarması (İ.İ. Badıllı)

Kur'an • 33 Hadis • Evrâd • Sözler • Mektubat • Lem'alar • Şuâlar • Tarihçe-i Hayat • İşarat-ül İ'caz • Mesnevi-î Nuriye • Asâ-yı Mûsa • Barla Lahikası • Kastamonu Lahikası • Emirdağ Lahikası-1 • Emirdağ Lahikası-2 • Sikke-i Tasdik-i Gaybî • Muhakemat • Âsâr-ı Bedîiyye • Mesnevi-i Nuriye (Badıllı) • İşarat-ül İ'caz (Badıllı) • Rumuzat-ı Semaniye • Tüm Risaleler

Önceki Risale: Bakara 9-10: Münafıkların Aldatması ← İşarat-ül İ'caz (Badıllı) → Bakara 13: Münafıkların İmanda İkiyüzlülüğü: Sonraki Risale

وَاِذَا قيٖلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فٖي الْاَرْضِ قَالوُا اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحوُنَ

اَلاٰ اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَكِنْ لَا يَشْعُرُونَ

Ey aziz bilmiş ol ki; şu ayetin (iki ayetin) önceki iki ayetle olan nazm ve dizilişi de şöyledir

Vaktaki Hak Teâla (C. C.) münafıkların nifaklarından neşet eden cinayetlerinden ilkini, zikri geçmiş müteselsil neticeleriyle zikreyledi, ki o da, nefislerine olan zulümleriyle, Allahın hukukuna tecavüzleridir. İşte bu ilk cinayetlerini zikrettikten sonra, ikinci cinayetlerinin zikri onu ta'kib eyledi ki bu da, hukuk-u ibada tecavüzleri ve insanların arasına fesadı ve bozgunculuğu îka' etmeleridir.

Ve sonra: اِذَا قيٖلَ kelamı, kıssa ve hikayenin sûret ve şekli itibariyle -üst tarafta geçen Bakara Sûresi sekizinci ayetinde:

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ

cümlesindeki مَنْ يَقُولُ ile bağlantılı olduğu gibi; meali itibari ile de, bir önceki ayetin başında gelen يُخاَدِعُونَ ile de merbuttur. Kezâlik, öz manası itibariyle de; o ayetin sonunda gelen يَكْذِبُونَ ile de irtibatlıdır. Hem burada "Hamliye" cümlesinden "şartiye"ye geçişindeki üslubun değişikliğindeki durum, ikisinin ortasında mukadder bulunan bir cümleye bir emare ve bir hafî remz içindir. Gûya der:

لَهُمْ عَذَابٌ اَلِيمٌ بِماَ كَانُوا يَكْذِبُونَ

(Yani Onların, sırf hak ve hakikat olanı yalan ile tekzib etmelerine karşı, onlara ceza olarak bir elim azap vardır.) Mukadder olan cümlenin meali de şöyledir: "Münafıklar yalan söyledikleri vakit, fitne çıkarırlar. Fitne çıkardıklarında da ifsad ederler.. Onlara nasihat edildiğinde ise, kabul etmezler." İşte bu mana ise; gelir, tahlilinde olduğumuz ayetin başı olan وَاِذَا قيٖلَ لَهُمْ لَاتُفْسِدُوا ya bağlanır..

Amma bu ayetteki sarih, zahir cümlelerle, zımnî olanlarının arasında olan nazm ve diziliş vechi ise

Sana misal getireceğim tarzdaki nazm ve bağlantının aynısıdır, o da şöyledir: Görsen ki, bir adam bir yola düşmüş gidiyor... Amma o yol, onu helâketine götürüyor. Onu bu helâketten kurtarmak için ona şöyle bir nasihatte bulunursun: "Hey arkadaş! Senin bu yolun, yolculuğun seni helaket uçurumunun kenarına götürmektedir. Gel bu yolculuktan vaz geç, bu yoldan da uzaklaş! Eğer o adam senin o nasihatınla vazgeçmezse, bu defa ona zecr ü nehiyden sonra, ölüm haberini vererek vazgeçirmeye çalışırsın. Ayrıca sen bu (şiddetli) nehyini te'yid edip onun zihninde yerleştirip devam ettirmek için, onu ya umumî bir nefretin kendisine celb olacağından söz ederek tam korkutmakla; ya da şefkat-ı cinsiyeyi hatırlatarak (yani evlad, iyal ve akrabalarına karşı olan şefkatını, ya da onların kendisine karşı olan şefkatlarını hatırlatarak) kalbini rikkate çekmek, onu bundan vazgeçirmek için uğraşırsın. (Sonra ilerde de sana bu iki vaziyetin beyan ve izahatı gelecektir.) Eğer o adam, tehlikeyi bile bile göze almakta inatcı ve katı bir cehlin ortasına binmiş gidiyorsa; herhalde senin nasihatlerine karşı susmayacak, belki kendini müdafaaya yeltenecektir. Nasıl ki de müfsid olanların şe'ni, böyle hep fesadlarını salah görür, müdafa ederler. Çünki ondaki insanlık fıtratı, fesadı, fesad görerek irtikap etmesine engeldir, manidir. İşte o şahıs, sonra kendi haklılığını müdafaa için deliller(!) getirerek, iddialı bir tarzda diyecek: "Benim şu sülûk ettiğim yol haktır, haklılığı da ma'lumdur. Öyle ise, senin bana nasihat etmene hakkın yok, nasihatlarına da ihtiyaç yoktur, bilakis sen kendin doğruyu öğrenmeye muhtaç haldesin. Buna göre, bizim yolumuz en doğru ve ne iyi bir yoldur. Öyle ise sen, en doğru olan yola mudahale edip itiraz etme!" diyecektir.

Şayet o muannid ve musırr şahıs, iki yüzlü birisi ise, sözleri de iki lisanlı olacak; bir yanıyla nasihatçiyi ilzam etmek için kullanacak.. Öbür yanıyla da mesleğini korumak için diyecek: "Ben muslihim. Yani: Zahirde senin istediğin tarzda islahçiyim. Batınan da, kendim itikad ettiğim gibiyim." Sonra, elbetteki bunun gibi kimselerin şe'ni, karakteri icabıdır ki; kendi davasını te'yid ve te'kid etmek için desin: "Salah ve hayır benim daimi sıfatımdır. Yoksa, evvelce fesadçı iken, şimdi salih kesilmiş değilim."

Sonra, bu şahıs kendi mezhebinin yayılmasında, mesleğinin tervicinde ve nasihatcisinin tezyifinde ve ehl-i hakkı ta'rizde zımnen tahkirde bu derece mütemerrid, inadcı ve Nemrutlaşmış bir musırr olduğu anlaşılınca, artık onun için bir tedavî çaresi ve bir ilaç kalmadı demektir. Son bir çare kalır ki o da şudur. Zehir saçan halinin yayılıpta başkasına sirayet etmemesi yoludur. Bu tedavî ve mualece şekli de, insanları tenbih edip uyarmak ve o şahsın artık salah ve hayır tarafının kalmamış bir müfsid olduğunu insanlara bildirmektir. Zira o şahıs, aklını kullanıpta şuurunu çalıştıramıyor ki; şu apaçık tarzda hissedilen vaziyeti derkedebilsin.

İşte, eğer sen bu misalde serdedilmiş birbirine ekli zecirleme halkaları anladı isen; وَاِذَا قيٖلَ لَهُمْ cümlesindeki kayıdlarla bu hakikata tansis veya remzedilmiş mezkûr manaları ifade eden cümleleri arasında olan nazm ve bağlantıyı da düşünmüşsündür. Evet, bu ayetin cümleleri arasında îcazlı fıtrî bir nazm ve diziliş bulunmaktadır. Bu îcazın altından ateşîn bir i'cazın mevcudiyeti parıldamaktadır.

Amma bu ayetin tek tek cümlelerinin heyetlerinde olan nazm ve diziliş keyfiyetine gelince şöyledir

Evet, bilmiş ol ki:

وَاِذَا قيٖلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فٖي الْاَرْضِ

cümlesinde kat'îliği ifade eden اِذَا da, münkerden nehyetmenin lüzum ve vacipliğine bir işarettir. Hem قيٖلَ ile yapılan "Binay-ı mef'ul" siğası da remzeder ki; nehy işi, vazifesi umuma şamil bir farz-ı kifayedir.. ve لَهُمْ deki لَ ise nehyin, kötülükten men' etmenin mutlaka yumuşak nasihat tarzında olmasına, tahakkümvarî olmamasına ve nasihat ise, lutuf ve yumuşaklık içerisinde olup; üstüne fazla varıp da damarına dokundurmama ile olmasının lüzumuna bir ima eder.

Ve لَا تُفْسِدُوا kelamı ise, mantıktaki "kıyas- istisnaî" suretinin bir fezlekesi ve bir hülasasıdır. Kıyas-ı istasnaî'nin buraya tatbik ve tarifi ise şöyledir: Bir şeyin ve bir sözün içinde neticesinin kendisi ve ya onun nakz edicisi bilfiil zikredilmiş olmasıdır. Tatbiki de şöyledir: "Ey filanlar! Yapmakta olduğunuz işi, fiili yapmayın, etmeyin! Aksi halde ondan hercümerçler çıkacak, dolayısıyla itaat ipi çözülüp kopacak. Adaletin ahenk ve nizamı müşevveş olacak; ondan da ittifak rabıtası sarsılacak.. Ve netice olarak bundan da fesad ve bozgunculuklar doğacaktır. O halde gelin de bunları yapmayın ki; fesad ve ifsad çıkarmış olmayasınız!"

Ve فٖي الْاَرْضِ lafzı ise, nehyi te'yid ve te'kid için olup zecri de devamlı tutmağa bakmaktadır. Zira nasihatçinin nehyi, ancak muvakkat ve belirli bir zaman içinde olabildiğinden; nasihat edilenin zihninde onun vicdanını daimî tarzda tevkil etmek lazım geliyor ki, bunun altında daima onu kötülükten nehy ve zecreylesin. Bu da iki yol, iki tarz ile olabilir:

1- Şefkat-i cinsiye damarını tahrik etmekle..

2- Ya da, nefret-i umumîyeden kaçınma ırkını tehyic etmekle mümkindir.

İşte فٖي الْاَرْضِ kelamı, bu mezkûr iki ırkı, iki tarzıyla îkaz ediyor, hareketlendiriyor. Evet, فٖي الْاَرْضِ lafzı onlara seslenerek der ki: "Sizin şu fesadınız bütün nev-i beşere sıçrıyor ve sirayet ediyor.. Acaba sizin hangi kininiz ve öfkenizdir ki; içinde ma'sumlar, günahsızlar, fakirler ve hiç tanımadığınız bîgünah kimseler bulunan bütün bu insanlara sizi düşman ettirmiş?.

Bütün bunlara siz hiç acımıyor musunuz?. Ne için şu kendi hemcinsinize merhamet etmiyorsunuz?. Şayet kendinize gelmeyip, şaşkınlık içinde kalırsanız ve fıtrî olan şefkat-i cinsiyenizden haberdar olmazsanız bile; hiç olmazsa, sizin bu hareketinizin umumî bir nefreti size manen celbettiğini mülahaza etmelisiniz.!..

Sual 41

Eğer desen: Şunların umum ile ne gibi bir garazları, bir meseleleri olabilir? Hem fesadları nasıl külle ve herkese incirar edebiliyor?..

Sana cevaben denilir ki: Bir adam siyah camlı bir gözlükle eşyaya baktığında, nasıl herşeyi kara ve çirkin görür. Öyle de: Basireti nifakla perdelenen ve kalbi küfr ile fesada uğrayan bir kimse dahi, her şeyi kabih ve çirkin görüyor.. Onun kalbinde de, bütün insanlara karşı, belki bütün kâinata zıdd olarak bir inad, bir kin hasıl oluyor. Hem sonra, nasıl ki bir saatın bir dolabının bir çarkının bir dişi kırılsa, saatın bütün aletleri ve mihanikiyeti de küllî- cüzî bir tarzda onunla müteessir olur. Kezalik: Bir şahsın nifakıylada; beşerin adaletle, İslâmiyetle ve itaatla intizama girmiş olan heyet-i içtimaiyesinin nizamıda müteesir olmaktadır. Evet, çok maalesef ki, nifakın müteselsil olan zehirleri alemde zuhura çıkmasıyla, şu mevcud sefaleti netice vermiştir.

Amma قَالوُا اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحوُنَ cümlesine gelince; ondaki قَالوُا yerine, zahiri siyakın gereği olan لاٰ يَقْبَلوُنَ النَّصِيحَةَ Yani onlar nasihatı kabul etmiyorlar cümlesi gelmemesinin sırrı; münafıklar kendi mesleklerini inad içinde müdafa ettikleri gibi; o pis mesleğe başkalarını da da'vet ettiklerine işarettir.

اِنَّمَا da ise, iki çeşit hâsiyet vardır:

Birincisi: اِنَّمَا nın medhûlu (yani, "ancak bizler"in dahil olduğu şey), ya hakikaten, ya da iddiâen ma'lum olması lazımdır. Buna göre, اِنَّمَا da şöyle bir remiz olmalıdır ki; münafıklar, kendilerine nasihat eden ve kendilerinin cehl-i mürekkebleri karşısında, nasihatlarında sebatı izhar eyleyen mü'minleri tezyif ederler mânası vardır.

İkincisi: اِنَّمَا daki hasrdır. (Yani "biz ancak ıslah edicileriz" münhasırlığı) o hasırda da şöyle bir işaret vardır ki; münafıkların salahlarına, (!) ıslahcılıklarına ayrı bir fesad maddesi karıştırıpta bozmuyor. Zira, başkaları gibi değillerdir. (Yani salah diye söyledikleri münafıklıkları şaibesiz

bir nifaktır. Onun aksi olan bir şey, içine karışmıyor, karıştırmıyor. Çünkü münafıklar ve münafıklık başkalara ve başkasına benzememektedir.)

Hem bu işarette, mü'minlere de bir ta'rizin, (gizli bir ihtarın) varlığına da bir remiz vardır ki, yani mü'minler hâlis ve sırf lillah için yaptıkları hizmet ve amellerinde, münafıkların aksine olarak, hâricî ve arızî bazı fesad ve ifsadların ve o iyi amelleri bir derece bozabilen, kudûretlendirilebilen bazı iş ve hallerin müdahele imkânı olabileceği dekârdır, dikkat buyurula!..

Hem نُصْلِحُ yerine, ismî cümle olan مُصْلِحوُنَ cümlesinde şöyle bir işaret vardır ki; münafıkların "Salah bizim sabit ve daimi sıfatımızdır. Bizim şu içinde bulunduğumuz hal dahi, daima istishab ile beraber olduğumuz ıslahın ta kendisidir." Lâkin münafıklar, sonra bu sözlerinde de nifak yapıyorlar. Çünki izhar eyledikleri durumun hilafına olarak, kalblerinde bunun aksini saklamaktadırlar. Demek anlaşılıyor ki onlar, batınen olan fesadlarını salah diye iddia ediyorlar. Fakat zahir halde, riyakarlık yaparak; amelleri, mü'minlerin salah ve menfaatleri için olduğunu söylerler.

Amma

اَلاٰ اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَكِنْ لَايَشْعُرُونَ

cümlesine gelince, bil ki: Üst tarafta gösterildiği üzere, münafıklar vaktaki sabık cümlenin (Yani:

قَالوُا اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحوُنَ

cümlesinin) maatifinde, özel bölmelerinde; mesleklerinin revaçlandırılması.. ve salahın kendilerinde sâbit olduğunun da'vası.. ve salah kendilerinin daimî, müstemirr bir sıfatları olduğunun iddiası.. Ve salahın münhasıran kendilerinde olduğunun iddiası.. Ve aynı zamanda, salahlarının şaibesiz olup, herhangi bir fesad maddesinin içine karışmadığına dair sözlerin.. ve bu da'va ettikleri hükmün zahir ve ma'lûm olduğunun izharı.. ve mü'minlere karşı olan örtülü tenkid ve ta'rizlerinin açığa vuran belirtileri.. Ve mü'minler tarafından yapılan nasihatlarının, taraflarından yapılan techilleri gibi ma'naları derceylediler... Kur'an-ı Hakîm dahi onları, bir çok ahkamı tezammun eyliyen bu cümle ile (yani

اَلاٰ اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ

cümlesiyle):

1- Salah değil, fesadlarını ispat ederek..

2- Kendilerinin müfsidlerin gerçek halleriyle müttehid ve müttasıf bulunduklarını izhar ederek..

3- Ve onların iş ve halleri yalnız fesad ve bozgunculuk üzerinde olduğunu i'lan ederek..

4- Ve fesad ve ifsad hükmünün onlar hakkında sabit olduğunu bildirerek..

5- Ve insanları onların kötülük ve şenaatlerina karşı uyararak..

6- Ve onların câmid cisimlermiş gibi, hissizlik ve duyarsızlıklarını ispat edip cehaletlerini göstererek cevaplandırdı.

Eğer istiyorsan; ayetteki قَالوُا lerinden tereşşüh eden iddialarına ve mesleklerine dair olan da'valarını revaçlandırmak istemelerine karşı Kur'anın mü'minleri tenbih etmek üzere, اَلاٰ ile yaptığı îkaz, münafıkları nasıl tezyif eylediğine bak!

Hem اَلاٰ اِنَّهُمْ de tahkik için getirilen اِنَّ ye bak ki, اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحوُنَ deki اِنَّمَا ile, ma'lumiyetini iddia ettikleri da'valarını nasıl reddettiğini gör! Evet, bu اِنَّ güya der ki: Onların hakikatta ve batında halleri katiyetle fesad ve ifsad olduğundan, zahirde dahi da'va ettikleri salah ve yapımcılık da'valarında hiçbir ciddîlik olmadığı gibi, kendilerine de bir faidesi yoktur.

Keza, هُمْ deki hasra (yalnız onlar münhasırlığı) ve الْمُفْسِدُونَ ile ta'rifleri yapılan hallerine de bak ki; nasıl اِنَّمَا ve نَحْنُ deki zımnî ta'rizlerine (ya'ni bir çeşit istihzalı tenkidlerine) karşı, Kur'an nasıl mukabele edip cevap veriyor.. Ve müfsidlerin gerçek karakterleri kendilerinin öz zatlarında görünmesiyle, fesad ve ifsad adeta bizzat kendi zatlarıdır diyerek; nasıl اِنَّمَا dan müstefsad olan münhasırlığı müdafaa etmelerine karşı, karşılık veriyor.

Ve keza, وَلَكِنْ لَايَشْعُرُونَ cümlesine atf-ı nazar eyle ki; münafıklar, ıslahcılıklarının ma'lumluluğunu müdafaa ederek, mü'min olan nasihatçılarına karşı ettikleri tezyif ve zımnî hakaretlerine karşı, Kur'an nasıl bu cümle ile cevap veriyor: "Onlar nasihata layık değillerdir" diyerek şuursuzluklarını ilan ediyor.. Ve daha buna kıyasen düşün!

Önceki Risale: Bakara 9-10: Münafıkların Aldatması ← İşarat-ül İ'caz (Badıllı) → Bakara 13: Münafıkların İmanda İkiyüzlülüğü: Sonraki Risale