Risale:Bakara 4: Kitaplara ve Ahirete İman (İ.İ. Badıllı) sayfasının kaynağını görüntüle

==HAŞİR MESELESİ==

{{Arabi|وَبِالْاٰخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ}}

Ey aziz bilmiş ol ki; şu ayetin meali, Kur'an'ın mecmuundaki dört meşhur maksadlardan dördüncü maksaddır ki, o da "Haşir Meselesi"dir. Şu haşir mevzuuna dair Kur'an'ın nazmından istifade ederek, başka bir kitapta<ref>Bu kitap -Allah ü alem- İşarat-ül İ'cazdan evvel te'lif edilerek tabedilmiş olan "Muhakemat" kitabıdır. Ancak ilk matbu' İşarat-ül İ'cazın kenarında elle yazılmış bir yazıda şöyle: "Şu ayetin hakikî tefsiri Onuncu Sözdür. Çünkü o, haşri gelecek bahar katiyetinde ispat etmiştir." Mütercim</ref> zikrettiğimiz "On Bürhan"ların burada hülasasının kaydı münasib görülmüştür.

Haşir, (öldükten sonra, cesediyle beraber yeniden dirilme) şeksiz haktır ve mutlaka gerçekleşecektir. Evet, çünki: Kâinatta en mükemmel ve kasdî bir nizam mevcuddur ve vardır. Hem hilkatte (kâinatın yaradılış proğramında) tam bir hikmet ve yerli yerincelik bulunmaktadır. Hem âlem içinde asla abesiyet yoktur. Hem fıtratta hiç israf bulunmamaktadır. İşte bu şahidleri tezkiye eden şey, bütün ilim dalları olan fenlerle yapılmış derin araştırma ve tam istikra'dır, ki herbiri kendi mevzuunun çeşidine göre o nizamın sıdkına birer şahittir. Hem birçok nevi'lerde vaki' olmakta olan -gün, sene ve benzeri şeyler- nev'î birer kıyamet-i mükerreredir. Hem beşerin isti'dad cevheri de haşre remzetmektedir. Ve keza, beşerin pek çok âmal ve meyillerinin tenahîsizliği de ona işaret ediyor. Ve keza, Sani-i Hakîmin rahmeti de haşri telvih ediyor. Ve hem Resul-u Sadık'ın (A.S.M.) lisanı onu tasrih ediyor. Ve keza: Mu'ciz olan Kur'an'ın

[[Nuh 14|{{Arabi|وَ قَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًا}}]]

<ref>Nuh Sûresi ayet 14 Mütercim</ref> ve

[[Fussilet 46|{{Arabi|وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّا مٍ لِلْعَبِيدِ}}]]

<ref>Fussilet Sûresi ayet 46 Mütercim</ref> ve emsali ayetlerde kat'i beyanı ona şehadet ediyor.

İşte bu on deliller [[Bakara 197|{{Arabi|تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ}}]] <ref>Bakara Sûresi, ayet 197 Mütercim</ref> sırrına mazhar olarak, saadet-i ebediyenin anahtarları ve o Cennetin kapılarıdırlar.

===BÜRHANLARIN TAVZİH İLE BEYANLARI===

====BİRİNCİ BÜRHANIN DEVAMI====

Eğer şu kâinat, saadet-i ebediyeye doğru dalgalanarak gitmezse ve orada istikrar bulup neticelenmezse, ondaki nizam ve intizam, -ki onun Sani'i akılları hayrette bırakacak tarzda bir nizamı onda mükemmelleştirmiş iken- zaif ve aldatıcı bir suretten ibaret kalır.. ve o nizamdaki bütün maneviyat, rabıtalar, nisbet ve münasebetler hebaen mensuraya mazhar olur giderler. Demek ki; o nizamın nizamı, ancak saadet-i ebediye ile buluşup bitiştiği zaman nizam olabilir. Yani, o nizamdaki ince ma'na nükteleri ve maneviyatı ancak âlem-i ahirette sünbüllenebilirler. Aksi halde bütün o maneviyat ve manalar sönecek, umum rabıtalarda kopacak, nisbet ve münasebetler parçalanacak.. ve bu muhkem nizam dahi havaya savurulup gidecektir. Halbuki mevcut nizamın içinde saklı bulunan kuvvet ve çok muhkemlik, en yüksek savtiyle bağırmaktadır ki: "şu nizamın şe'ni, böyle parçalanıp boşuna dağılmak değildir.

====İKİNCİ BÜRHAN====

İnayet-i ezeliyenin timsali olan Hikmet-i tamme ki, umûm ilim ve fenlerin şehadetiyle bütün nevilerde, mevcudiyeti muhakkak olan belki herbir cüz'isinde maslahatlar, yararlılıklar ve hikmetlere riayetiyle; saadet-i ebediyenin kudumunu, geleceğini müjdelemektedir. Yoksa, eğer saadet-i ebediye olmazsa ve gelmezse; bedahet ve âyanlığı, bizi varlıkları hakkında ikrar ettirmeğe mecbur eyliyen şu göz önündeki hikmetler ve faidelerin inkârı lazım gelecektir. Evet, -bilfarz- saadet-i ebediyenin gelmemesi durumunda, o faideler faidesizlik, hikmetler hikmetsizlik ve maslahatlar maslahatsızlık olmuş olurlar. Bu ise, ancak bir safsata olabilir.

====Amma üstteki ikinci bürhanı tefsir eden ÜÇÜNCÜ BÜRHAN====

Yine bütün fenlerin ve ilimlerin şahidi oldukları: Sani'i Hakîmin (yani herşeyin) de yapılışı, dizilişi, programı ve vücuda getirilişinde en kısa yolu, en yakın ciheti ve en hafif ve en güzel sûreti ihtiyar eylemiş olmasıdır. Bu vaziyet ise, delalet ediyor ki; fıtratta, hilkatte ve hiçbir şeyde abesiyet ve israf yoktur. Öyle ise, kâinattaki nizam ve intizam, ya da mevcudatın yaradılışındaki inayet ve hikmet pek ciddîdir, hakikîdir. Bu ciddîlik ve hakikîlik, ancak saadet-i ebediyenin gelmesiyle hakikatlıkları takarrur edebilir. Aksi halde, şu vücud ve kevn âlemi, adem-i sırf derekesine düşecektir ve herşey abesiyet-i mahzaya dönüşecektir. Hayır!.. Evet, ey bütün noksan sıfatlardan müberra olan Sübhanımız! Sen bu vücud âlemlerini ve içlerindeki nizam ve muvazatları batıl olarak yaratmış değilsin ve olamazsın!

====Üçüncü bürhanı tefsir ve izah eden DÖRDÜNCÜ BÜRHAN====

Bütün fenlerin şehadetiyle sabit olmuş olan hüküm ve netice budur ki: "fıtratta hiç ve asla israf yoktur."

Evet, senin zihnin, şayet insan-ı ekber olan âlemin hikmetlerinden kısa ve kasır kalıyorsa, "küçük âlem" olan insanda dikkatle iman-ı nazar eyle! Bak: "fenn-i menafi-ül a'za" (insan ve hayvandaki uzuvların mutlak hikmet ve maslahatlarını tesbit edip beyan eden ilim) şerh ve ispat etmiştir ki: İnsanın cesedinde, herbirisinin ayrı bir menfaatı, yararlılığı olan -takriben- altıyüz kemik; ve her birisi, en az birer faidesi bulunan kan mecralarından altıbin âsab ve damar vardır. Ve yine, insanın vücud ve bedenindeki hüceyrelerinden yüzyirmidörtbin mesame ve pencerecikleri bulunmakta; ve bu hüceyreciklerin her birisinde cazibe, dafia, mümessike, müsavvire ve müvellide gibi beş kuvveler çalışmaktadır. Ve bunların her birisi de, birer menfaat ve birer maslahat içindirler.

İşte acaba, küçük bir âlem olan insan böyle olursa; insan-ı ekber olan âlem ve kâinat nasıl bundan daha az ve eksik olabilecektir. Hem madem, kendi özüne, yani ruhuna nisbeten ehemmiyeti olmayan cesedin bu derece israf ve abesiyetten uzaklığı göz önünde böyle bulunursa, acaba rûh cevherinin ihmali ve onun bütün eserlerinin, maneviyat, âmal ve efkârının israfı ne suretle düşünülebilir?!.

Evet, eğer saadet-i ebediyye olmaz ve gelmezse; bütün bu maneviyatlar kuruyacak, bitecek ve boşuna israf olacaktır. Şimdi gel, Allah için söyle: Senin dünya değerinde bir cevherin (pırlantan) bulunsa, sen bu cevherin kutusuna, ambalaj ve kılıfına ufak bir tozun bile konup bulaşmasını istemediğin ve son derece ona ehemmiyet verdiğin halde, sonra kalkıp da sen, bu cevheri parça parça ederek âsarını da mahvedip yok etmen, aklen bir cevazı olması mümkün müdür? Kella sümme kella! Belki senin o cevherin sadefine, kılıfına verdiğin o kadar büyük ehemmiyetler ancak içindeki için olabilir.

Hem dahi, bir şahısta görünen bünye kuvveti ve a'zalarının isti'dadının sıhhat ve sağlamlığı sana onun beka ve tekemmülünün istimrarını, devamlılığını anlattırdığı ve bildirdiği halde; şimdi acaba kâinatın ruhunda sâbit ve câri olan hakikat; ve onda daimî bir intizam içerisinde bulunduğunu îma eden kâmil bir kuvvet; ve tekemmüle doğru gittiğini gösteren sağlam ve şaşmaz nizamı içindeki kemal, acaba haşr-ı cismanî kapısından saadet-i ebediyenin geleceğini sana tefhim etmiyor mu?

Evet, nizam ve intizamı ihtilalden, karma karışık vaziyetten koruyan ve kurtaran ancak saadet-i ebediyedir.. ve kâinatın nizam ve intizamını zabt altına alan ondaki o ebedileşmiş olan kuvvet ve gücünü inkişaf ve tekemmül ettirecek yine ancak odur, Saadet-i ebediyedir.

====Amma maksad-ı aslî olan "Haşr"e remzeden Hadsli BEŞİNCİ BÜRHAN====

Alemdeki bir çok nevilerde cereyan eden mükerrer nev'î kıyametler'in varlığı, elbetteki büyük kıyamete işaret eyler. Eğer bu bürhanın içindeki "remz"in bir misal içerisinde temessülünü istiyorsan; kendi haftalık saat"ın içinde dönen hareket ve devirlere bak ki: Onun içerisinde muhtelif tarzlarda devredip dönen ibre ve millerinden ve hareketli çarhlarından birisi nasıl ki "saniye"leri gösteriyor.. ve saniyeleri sayan bu ibre, elbetteki "dakika"ları sayan ibrenin hareketinin mukaddemesi ve habercisidir. Dakikaları sayan ibre dahi, "saat"ları sayan mil'in hareketinin sayıcısı ve ilancısıdır.. Ve bu dahi haftanın günlerini sayan ibrenin hareketini husûle getirmekte ve ilan etmektedir. Demek ki, saat'ın içinde olan ibre ve millerden birisinin; bir önceki mil'in devrini bitirip tamamlaması ile, kendisinin de ve arkasından gelen arkadaşının da, onun gibi devirlerini tamamlayacaklarına işarettir.

Aynen bu temsil gibi; Cenab-ı Hakk'ın saat'ı kübrasının çarhları "felek"lerdir ki, bu büyük saat'in milleri de, (senin saatındaki saniye, dakika, saat ve günleri sayan mil ve ibreleri gibi) günleri, seneleri, ömr-ü beşeri ve beka-i dünyayı saymaktadırlar. Evet, her geceden sonra sabahın gelmesi.. ve her kıştan sonra baharın ta'kip eylemesi -misaldeki saatın hareketleri gibi- o büyük saat-i kübradan Haşir baharının sabahı da tevellüd edeceğine gizli işaret ve dakik bir remz ile haber vermektedir.

=====Sual 13=====

Eğer desen: Nevilerdeki mükerrer kıyametlerde şahıslar ayniyle haşr olmuyorlar. Acaba dünyadaki bu gibi haşirler, Ahirette şahısların ayniyle iadeleri için, Kıyamet-i Kübraya nasıl remzediyor denilir?

Cevaben sana denilir ki, insanın bir şahsı başkaların bir nev'i gibidir. Zira, nur-u fikir beşerin âmaline ve onun ruhuna öyle bir genişlik ve öyle bir inbisat vermiştir ki; "Ezmine-i selase" denilen hal, geçmiş ve gelecek "üç zaman"ları ihata eylemiştir. Eğer onun ruhu, hal ve zaman ile beraber mazî ve müstakbeli de yutsa, yine emelleri doymayacaktır. Çünkü beşerdeki nur-u fikir, onun mahiyetini ulviye, kıymetini umumîyye, nazarını küllî, kemalini gayr-ı mahsur, lezzetini daimî ve elemlerini müstemirre kılmıştır. Fakat sair nevilerin bir şahsı ise; mahiyeti cüziyye, kıymeti şahsiyye, nazarı mahdud, kemali mahsur, lezzeti ânlık, elemi def'idir. İşte nev'ilerde cereyan etmekte olan gözümüzün önündeki bir çeşit kıyametler, acaba insanın hem şahsî, hem de umumî kıyametine (haşrine) nasıl işaret etmeyecektir?!.

====ALTINCI BÜRHAN====

(Bu bürhanı telvih eden hususiyet): Beşerin istidadının tenahîsizliğidir. Evet, beşerin nihayeti olmayan tasavvurat ve efkârları, onun gayr-ı mütanahî emellerini doğurmuş, bundan da zabıt altına alınamayan meyilleri hasıl olmuştur. Ve bundan da gayr-ı mahdut kabiliyetleri neş'et etmiştir. Bu kabiliyetler de, onun gayr-ı mahsûr isti'datları içerisinde perdelendirilmiştir. Ve bu isti'datlar dahi Cenab-ı Kerim-i Mutlak'ın tekrimine mazhar olmuş olan insanın cevher-i ruhunda ekilmişlerdir. İşte, bütün bu fıtrî haller ve işler, şehadet parmaklarıyla, haşr-i cismanînin arkasında gelecek olan saadet-i ebediyyeye işaret etmekte ve nazarlarını ona dikmiş bakmaktadır. Feteemmel!

====Ve müjdeci olan YEDİNCİ BÜRHAN====

Rahman-ı Rahimin rahmeti; en büyük Rahmet olan saadet-i ebediyenin Kudûmunu müjdelemektedir. Çünkü; Rahmet, ancak onunla ve onun gelmesiyle rahmet olabilir. Nîmet dahi, ancak onunla nîmet olur.. Ve onunla (saadet-i ebediyenin gelmesiyle) kâinat ancak; nimeti nıkmete çeviren firak-ı ebedîden mütevellid umumî matemden yükselen feryadlardan kurtulabilir. Evet, eğer bütün nimetlerin ruhu olan saadet-i ebediye gelmezse, bütün nimetler nıkmetlere tehavvul ederler ki; o vaziyette, umum kâinatın şehadetiyle bilbedahe ve bizzarure sabit olan Rahmetin inkârı yolunda mükabere ve tuğyanın lüzum ve kaçınılmazlığı ortaya çıkacaktır.

İşte ey aşık olan Habib-i Şefik! <ref>Habib ve Şefik, Hz. Müellifin Van eski Horhor Medresesi talebelerindendir. Bunlardan merhum Molla Habib, Birinci Cihan Harbinde İşarat'ül İcaz'ın te'lifinde katiplik vazifesini ifâ ettikten sonra, Van'ın Gevaş kazasında Ruslarla çarpışırken şehid düşmüştür. Şefik ise, Seyyid Şefik-i Arvasîdir. İstanbulda vefat eyledi. -Rahimehümullah- Ancak Molla Abdülmecid merhum ise kendi türkçe tercümesinde "Ey Said-i Mecid ve ey Mecid-i Said" tarzında kaydetmiştir. Mütercim</ref> Allah'ın Rahmetinin en latif eser ve izleri olan muhabbet, şefkat ve aşka güzel bak!.. Sonra da bunların peşlerini bırakmayıp musallat olmuş olan firak-ı ebedî ve hicran-ı lâyezalîyi bil-farz tasavvur ettikten sonra, kendi vicdanına müracaat eyle! Bak, nasıl vicdan içinde, o muhabbet ve şefkatin -bunlar rahmetin ve nimetin en güzel ve en latif envaından iken- sana en büyük bir musibet ve kalbin içinde en şedit bir belaya inkılap ettiklerini gör! Acaba vucudu, varlığı zarurî ve bedihî ve göz önündeki o rahmet; firak-ı ebedînin ve hicran-ı lâyezalînin o muhabbet ve şefkate -mahvetmek için- hücum etmelerine müsaade etmesi aklî bir imkanı var mıdır? Hayır, asla yoktur!.. belki o rahmetin şe'ni; ebedî firakı hicran-ı lâyezalîye, hicran-ı lâyezalîyi de firak-ı ebedî üzerine musallat ettirip saldırtması ve bu her ikisinin üstüne de ademi çullandırması olacaktır. (Tâ ki, rahmetin kemali tahakkuk eylemiş olsun.)

====Haşri ve saadet-i ebediyeyi tasrih ile söyleyen ve iktiza eyliyen; SEKİZİNCİ BÜRHAN ise Hz. Muhammed'in (A.S.M.) sadık ve masduk olan lisanıdır====

Evet, onun kelamı saadet-i ebediyenin kapılarını açmıştır, ki Peygamberlerin evveli ve ilki olan Âdemlerinden (as), ta Hâtemleri olan zat-ı risalete kadar; aynı bu dava ve bu aynı hakikat üzerindeki icma' ve ittifakları, hakikî ve kat'î bir hüccettir. Ve keza bütün o Enbiyanın üzerinde müttefik bulundukları sair iman hakikatları için de aynı şekilde en azam bir hüccet-i katı'adır. Amenna..

====DOKUZUNCU BÜRHAN====

Kur'an-ı mu'ciz'ül beyanın ihbarıdır. Evet, yedi küllî<ref>Şu yedi küllî i'caz vecihleri, "Asar-ı Bediiyye" eseri içerisindeki "Rumûz" ve "Şua'ât-ı Ma'rifetin Nebiyy" eserlerinde icmalen; Yirmibeşinci Söz'de ise tafsilen bulunmaktadır. Mütercim</ref> vecihle i'cazı tasdik edilmiş olan Tenzilin (Kur'anın) onüç asırdaki davası, haşr-i cismanîye en büyük bürhandır. Öyle ise, onun ihbarı, haşr-i cismanînin hem keşşafı, hem de anahtarıdır.

====Binler bürhanları müştemil ONUNCU BÜRHAN====

Bir kıyas-ı temsilîye işaret eden

[[Nuh 14|{{Arabi|وَ قَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًا}}]]

ve bir delil-i adlîye ve aynı zamanda başka şeylere işaret eden

[[Fussilet 46|{{Arabi|وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّا مٍ لِلْعَبِيدِ}}]]

gibi bir çok ayetleri tazammun etmektedir. Kur'an-ı Hakîm benzeri birçok ayetlerde, haşre bakan birçok pencereleri açmıştır.

İşte birinci ayette işaret edilmiş olan "kıyas-ı temsilî" nin özü budur ki; tavırdan tavra intikal ederek terakkî edip yükselen insanın vücud ve bedenine bir im'an-ı nazar eyle ki; "nutfe" den alakaya, alakadan mudğaya, mudğadan kemik ve et haline ve bundan da "halk-ı cedid" denilen insan heyetinde teşekkül eden surete intikal etmektedir. Hem bütün bu tavırlarda mahsus kanunlar, muayyen nizamlar ve muttarid (müstakim, düzgün) hareketler vardır ki; her birisi cam gibi, altındaki kasd, irade ve ihtiyarı göstermektedir.

Sonra, aynı bu insanın vücudunun dünyadaki devam ve bekasında da bir teemmül eyle ki; bu vücud her senede elbisesini değiştirir gibi tazelenmektedir. Bu tazelenme ve değişimin şe'ni ise, tahallül ve terekkübdür. Yani beden hüceyrelerinin eskiyip yıkılmaları neticesinde, dağılıp enkazlaşan bu hüceyrelerin tamir ve yenilenmeleri için bir madde-i latifeye ihtiyaç hasıl olmaktadır ki, herbir a'zaya münasebet derecesi nisbetinde tevzi' olunan o maddeyi, Sani-i Hakim bir kanun-u mahsûs ile hazırlamaktadır.

Sonra, vücud ve beden eczalarının erzakını taşıyan o madde-i latifenin tavırlarında teemmül eyle ki, akılların hayrete dalacağı acib bir intişar ile bedenin aktarına yayılmaktadır. Hem gör ki; o madde nasıl muayyen bir taksim kanunu ile a'zaların ihtiyaçlarına göre inkısam edip, yerlerine gidip yerleşiyor. Fakat o latif madde olan rızık ve gıda zerreleri ise, sabit bir nizam ve muayyen bir düstûr ve acip bir hareket ve çalkantı ile, dört süzgeçlerden süzüldükten ve dört matbah ve fırınlarda pişirildikten ve dört acip inkılapları geçirdikten sonra, hülasat-ül hulasa olarak meydana gelir. Bunun hammaddesi ise, âlem-i anasır içerisinde muntazam bir düstûr ve mahsus bir nizam ve muayyen bir kanun ile dağılmış olan ve "mevalid" denilen hayvanat, nebatat ve madenlerden alınan "Kût" tur. Yani temel gıdadır.

İşte, bütün o tavır ve hareketlerdeki kanun ve nizamların herbirisi, elbette bir Sâik'in sevkini ve onun kasıd ve hikmetini şeffaf bir tarzda göstermektedir. Nasıl yok?! Eğer sen, o madde-i latifenin kafilesinden bir zerrenin, mesela hava unsuru içerisinde gizlettirilmiş iken; bilahare gelip "Habib"in gözbebeğinden bir cüz' olduğu vakitteki vaziyetinde teemmül edersen; ka'iyyen göreceksin ki: O zerre, henüz hava unsurunda iken bile, muayyen imiş de, ta'yini yapılmış olan mekânına gitmeye adeta memur ve muvazzafdır. Zira eğer sen bu zerreye fennî bir nazarla bakabilsen; yakîn hasıl edeceksin ki; onun o hareketi, körün körü olan bir tesadüf ile birbirine rast gelmiş a'ma bir ittifak değildir. Belki o zerrenin girdiği vücudun herbir mertebesinde, o mertebenin mahsus nizamatına tebaiyyet edip uyması ve dahil olduğu yerin herbir tavrında yalnız o tavrın muayyen kanunlarıyla amel etmesi ve misafiri olduğu herbir tabakada acip ve muntazam bir hareket ile sevk edilmesi olan tavrından şeksiz, şüphesiz anlaşılır ki; o şuursuz zerrenin Basîr ve Hakîm bir âmiri, bir müdebbiri vardır. Ve o zerre, âmir ve müdebbirinin emriyle mezkûr tavırların üstünden geçer, gider, yerine yerleşir ki; zerre mikdarı maksadının hedefinden asla inhiraf etmez.

Velhasıl: Neş'e-i ûla olan ilk yaradılışta teemmül eden kimsenin, neş'e-i uhra olan haşir ve ahiret hakkında hiçbir tereddüdü kalmaması lazımdır. Bu hususta peygamber aleyhissalatü vesselam ferman buyurmuştur ki: -mealen- "Neş'e-i ûlayı görüpte, neş'e-i uhrayı inkâr edenin haline acaipler olsun!" <ref>Bu hadis veya haber, mealiyle Tefsir-i "Ruhûl-Maânî" Elusî, C. 27, sh. 148 ve tefsir-i "Ruhûl- Beyan"- İ. H. Burûsevî, C. 9, sh. 331 dedir. Mütercim</ref>

Evet, nasıl ki bir tabur askerin, -istirahat için dağılmalarına izin verilmiş- neferatının, yeniden toplanıp içtima' haline gelmeleri için "borazan" aletiyle çağrıldıklarında, birden her taraftan ve siperlerden çıkarak ardısıra dizilip, gelip bayrakları altında içtima' ile ittihad etmeleri; ilk başta sivil halktan asker toplayıp silah altına celbetmekten kat-kat daha kolaydır.

Aynen bu misal gibi; bir vücud ve bedende birbiriyle imtizac etmiş ve kendi aralarında birbirleriyle ünsiyet ve münasebetleri hasıl olmuş zerrelerin -vücud ve bedenin ölümü ile inhilal edip dağıldıktan sonra, yeniden toplanmaları için: "Sûr-u İsrafil" ile çağrıldıklarında birbirlerinden çok uzaklaşmış da olsalar- her taraftan birbirlerini bulmak üzere, çıkıp gelip Halıklarının emrine "lebbeyk!" diyerek hazır vaziyete gelmeleri, elbette bu zerreleri ilk başta inşa ve terkib etmekten daha çok kolaydır.

Evet, bu isbat ve izah ise, sebep ve imkan ciheti noktasındandır. Amma kudret-i İlahiye noktasından bakılırsa; eşyanın en büyükleri, en küçükleri gibidir. Hem sonra haşrin kaziyye ve hadisesinden anlaşılan zahir mana budur ki: Haşirde yeniden diriltilip iade edilecek şey, vücudun aslî eczasıyla birlikte, fuzulî ve kışrî cüz'leri de iade edileceğidir. Bu hususa işaret eden, ehl-i haşrin cesedlerinin büyüklüğü hakkında vârid olmuş hadisleri;<ref>Bu rivayet ve hadislerin birçok me'hazleri için bak: R. N. K. 2. Baskı sh: 372, sıra no: 19'dadır. Mütercim</ref> ve aynı zamanda tırnak, saç ve sairenin cünüp iken traş olup kesilmesinin mekruhluğunu ve traş olup kesildiğinde gömülmesinin "sünnet" oluşu<ref>Bu hadisin de birçok kaynakları için bak: R.N.K. aynı baskı sh: 811, sıra no: 834'dedir. Mütercim</ref> hakkındaki hadislerdir. Bu hakikatın yanında, meselenin tahkiki de "Acb-ı zeneb"<ref>Acb-ı zeneb hadisinin de me'hazları; aynı eser, aynı baskı sh: 428, sıra no: 129'dadır. Mütercim</ref> denilen insan vücudundan bir madde (tohum gibi birşey) haşirde insanın vücudunun teşekkülüne medar olmasına kâfî gelir.

Amma [[Fussilet 46|{{Arabi|وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّا مٍ لِلْعَبِيدِ}}]] ayetinin tasrih eylediği delile gelince:

Bilmiş ol ki: Bizler birçok kereler görüyoruz ki; bu dünyada zalim, facir ve gaddar insanlar son derece refah ve tena'um içinde kalıp, ömrü, hayatı hoşluk ve rahatlık içinde geçer. Amma mazlum, fakir, mütedeyyin, ve hüsn-ü hulk sahibi kimselerin ömrü ise zahmet, zillet ve mazlûmiyet içerisinde geçer, gider. Sonra da ölüm gelir, ikisini müsavî kılar, götürür. İşte şu zahirde nihayeti görünmeyen ve sonu olmayan musavât, (akibetteki musavîlik) bir zulüm görünmektedir. Halbuki kâinatın şehadetiyle zulümden münezzeh olduğu sabit olan Adalet ve Hikmet-i İlahiyyeye, başka mecma' ve toplanma yeri lazımdır ki; birincisi cezasını, ikincisi sevabını alsın.. Ve böylece adalet-i İlahiye tecelli etmiş olsun! Daha sen bu iki ayete benzer sair ayetleri de kıyas eyle!

Amma

{{Arabi|وَ بِالْاٰخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ}}

nin eczaları içindeki nazm vechine gelince bil ki; bu ayetteki nüktelerin merci' ve menati "vav" dır. Sonra {{Arabi|وَ بِالْاٰخِرَةِ}} nin takdimidir, sonra ondaki {{Arabi|ال}} in elifi ve lamıdır. Sonra bu unvan ile (yani {{Arabi|الآخرة}} ünvanıyla) tabiridir. Sonra {{Arabi|هُمْ}} ün zikridir. Ve sonra {{Arabi|يُؤْمِنُونَ}} ye bedel {{Arabi|يُوقِنُونَ}} nin zikridir.

Amma ayetin başındaki "vav"a gelince; onda ta'mimden sonra bir tahsis vardır. Yani imanın erkanından şu büyük bir rükün olan "Ahiret"e yakinî imana tansis etmek içindir. Zira bu rükün, bütün semavî kitapların üzerinde durup döndüğü imanın "iki kutup" rükünlerinden birisidir. (Allah'a iman, Ahirete iman)

Amma {{Arabi|وَبِالْاٰخِرَةِ}} takdiminde (öne alınmasında) ise, içinde hasrın (münhasırlığın) bulunmasındandır.. (Yani, bu kelime ile anlatılmak istenen mana içerisinde, Ahiretin geleceğine hâs ve münhasır olarak yakin getirmek) Ve bu hasrda ehl-i kitaba bir ta'riz, zımnî bir tenkid vardır ki

[[Bakara 80|{{Arabi|وَقَلُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ اِلَّا ايَّامًا مَعْدُودَةً}}]]

<ref>Bakara Sûresi, ayet: 80</ref> (bize ancak sayılı birkaç gün ateş, cehennem temas edebilecek) iddialarına; ve ayrıca bunların Ahiret ve Cennetteki cismanî lezaizi inkâr etmelerine binaen, bu ayet der ki: Onların inandığı ahiret, ismî ve mecazî bir ahirettir, dolayısıyla Ahiretin hakikatına bir iman değildir.

Amma {{Arabi|وَ بِالْاٰخِرَةِ}} deki lam-ı tarif denilen "elif ve lam" ise, "ahd" içindir. Yani: Bütün semavî kitapların lisanlarında ahd ve va'dedilmiş olan şeyin, deveran edip dolaştığına işarettir. Aynı zamanda bu ahd'de, ahdedilmiş olan şeyin hak olduğuna lemihli bir işaret te vardır. Hem yine o ahdde, ahd ve vaad edilmiş şeyin -zikri geçmiş fıtrî deliller sebebiyle- aklın kirpikleri arasında hazır ve mevcûd olduğuna bir işarettir. Ve o zaman bu ahdde, ma'hûd'un ayni hakikat olduğuna bir remz vardır.

Amma neş'et'in (ilk neş'etin) vasfını beyan edip ona dikkat çeken {{Arabi|اَلْآخِرَةِ}} ünvanıyla yapılan tabirde ise, zihin "Neş'e-i ûla" ya (ilk yaradılış keyfiyetine) tevcih edilsin de, ta "Neş'e-i uhra"nın da imkânına intikal edebilsin.

Amma {{Arabi|وَ بِالْاٰخِرَةِ هُمْ}} deki {{Arabi|هُمْ}} ise, (yani "Onlar" ile gösterilen zamirde) yine bir münhasırlık manası bulunmakta ve o hasırda şöyle bir ta'riz de vardır ki; Ehl-i Kitaptan Muhammed (A.S.M.) a inanmayanların imanları yakinî bir iman değil, belki sadece öylesi sûrî bir imanı yakîn gibi imiş zannediyorlar.

Amma imanın yakîn ile birlikte tasdik dahi olduğu halde, ayet {{Arabi|يُؤْمِنُونَ}} ye bedel, {{Arabi|يُوقِنُونَ}} yi zikretmesinde ise, garazın merkez ve merci'ine kasden parmağı basmak içindir. Tâ ki, şek ve şüpheleri uçurup kaçırsın. Zira kıyamet hadisesi -tasdik edip etmeme noktasından- rayb ve şüphelerin- mahşeridir. Hem {{Arabi|يُوقِنُونَ}} nin tansisi ile, ehl-i kitabın: "biz zaten mü'minleriz, iman etmiş kimseleriz, iman etmeyenler iman etsin" diye olan özür ve bahaneler yolundaki teallül, kaytarma yollarını da kapamak üzere bir tansisdir, bir açıklık getirmedir.

''Önceki Risale: [[Risale:Bakara 3: Allaha İman - Namaz - Zekat (İ.İ. Badıllı)|Bakara 3: Allaha İman - Namaz - Zekat]] &larr; [[Risale:İşarat-ül İ'caz (Badıllı)|İşarat-ül İ'caz (Badıllı)]] &rarr; [[Risale:Bakara 5: Müminlerin Hidayeti ve Felahı (İ.İ. Badıllı)|Bakara 5: Müminlerin Hidayeti ve Felahı]]: Sonraki Risale''