Risale:Bakara 5: Müminlerin Hidayeti ve Felahı (İ.İ. Badıllı)

Nurpedia.org - İman ve İslam Hakikatlerine Dair Nur Ansiklopedisi sitesinden
08.59, 7 Şubat 2021 tarihinde Turker (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 17013 numaralı sürüm
(fark) ← Önceki sürüm | Güncel sürüm (fark) | Sonraki sürüm → (fark)

Önceki Risale: Bakara 4: Kitaplara ve Ahirete İmanİşarat-ül İ'caz (Badıllı)Bakara 6: Küfrün Mahiyeti: Sonraki Risale

اَُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ اُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[değiştir]

Cümle 1: Onlar, Rablerinden bir hidayet üzeredirler[değiştir]

Önce, اَُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ cümlesinin bazı nükteleri:

Azizim bilmiş ol ki; ayetin bu cümlesi içerisinde, ince ma'na ve münasebet nüktelerinin ışıldadığı yer ve mevzi'ler vardır. Bunların ilki, önceki ayetle olan nazm ve diziliş keyfiyetidir. Sonra اَُولَئِكَ deki mahsusiyettir. Sonra, aynı bu اَُولَئِكَ de olan bu'diyettir. Sonra, عَلَى deki üstlük, yukarı taraflıktır. Sonra, هُدًى deki tenvin-i tenkirîdir Sonra, مِنْ lafzı., ve sonra رَبِّهِمْ deki terbiye etmekliktir. Ve daha benzeri nükteler..

Amma birinci olarak, bu ayet cümlesinin önceki ayetle olan nazm ve diziliş keyfiyetine gelince, bil ki: şu ayet sabık ayetle bir çok münasebet ipleriyle mürtebittir, bağlantılıdır. Bu münasebetlerden birisi "istinaf” dır. Yani içinde mukadder olan "üç sualler" e cevaplardır.

Mukadder Suallerden Birincisi: Hidayet ehlinin misalinden sormadır. Yani ayet, hidayet ehlini vasıflarıyla gösterdiği misalini sual etmektir. Yani güya ki dinleyici; şe'ni şahıslara hidayet bahşetmek olan Kur'anı dinledikten sonra; o bahşeylemiş olduğu hidayetin sebebiyle, onun evsafıyla ittisaf etme şanında olan o şahısları, hidayetin koltuklarında bilfiil yaslanıp otururken görmeyi arzu eylerken; Kur'an-ı Hakîm, onları dinleyiciye göstererek اَُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ kavliyle cevap verdi. (Yani ki onlar Rabblerinden gelen hidayetin hüdası üzerindedir).

İkinci Mukadder Sual: Ondaki asıl illet ve sebebi sual etmektir. Güya ki dinleyici diyor: Şu hidayete istihkak kesbetmiş olanlar ve o hidayetle hususiyet kazananlar, acaba ne yaptılar ki, bu şerefe nail ve mazhar oldular?

Kur'an-ı Hakîm cevaben der ki: Hidayetin şanına layık bir tarzda olan vasıfların kendilerinde cem' ve mecz olmuş o kimseler, -bir düşünüp anlasan- hidayetin nuruna layık ve müstehaktırlar.

[s14] Eğer desen: Bundan evvelki ayette olan izah ve tafsil, illet ve sebep için اَُولَئِكَ deki icmalden daha parlak ve vazıhtır?

Cevaben sana denilir: Bazen icmal, tafsilden daha vazıh olabiliyor, bilhassa matlub olan şey ve istenilen maksad, eğer mecmu'dan doğuyorsa...Zira, sâmiin zihni cüz'îliği sebebiyle; ve tafsilin eczalarının teferru'atına zihninin yavaş yavaş girip dağılabilmesi hasebiyle; ve o eczaların aralarına nisyanın da girebilmesiyle; ve bütün o eczaların birbirine mezcinden sonra tecellî edebilen illetin vaziyetiyle, bazen olur ki; asıl sebep ve illetin düşünülememesinden dolayı اَُولَئِكَ deki icmal, imtizaç ve karmanın vaziyetinden ötürü, illiyetin göz önünde bulundurulması noktasından tafsilden daha çok celî ve açıktır.

Üçüncü Mukadder Sual: Hidayetin netice ve semereleri ve ondaki nimet ve lezzeti sual etmedir. Güya sami', dinleyici diyor ki; hidayette olan lezzet ve nimet nedir? Hangisidir?

Kur'an cevaben der ki: Hidayette saadet-i dareynin nimet ve lezzeti vardır. Yani: O hidayetin neticesi, saadet-i dareynin kendisidir. Semereleri de yine onun aynısıdır. Zira hidayet, bizatiha azim nimettir ve vicdanî lezzettir. Belki ruhun da cennetidir. Nasıl ki dalalet, ruhun cehennemi olduğu gibi... Hem sonra, o hidayetin asıl neticesi ise, ahirette felahı, kurtuluşu netice vermesidir.

Amma اَُولَئِكَ deki mahsusiyet (hissettirilmişlik) ise, işarettir ki; bir şeyin bir çok vasıflarını yad etmek, zihinde o şeyin tecessüm etmesine ve akılda huzurun teşekkül etmesine, hatta hayal için dahi hissettirilmekliğin teessüsüne sebep olmuş olur. Demek ki, evsafı yâd edilmiş olan bu ahd-ı zikri den ahd-ı haricîye bir kapı açılmış olmaktadır. (Yani zikri geçmiş bir şeyin hatırlanmasıyla, başka bir şeyin de hatırlanması) ve ahd-i haricîden de اُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ile gösterilen hidayet ehlinin imti-yazlarına, seçkin vasıflarına intikal edilirde; nev-i beşer içinde yıldızlar gibi parladıklarına bakılabilir. Adeta, başını kaldırıp gözlerini açabilene, o hidayet ehlinden başka görünenlerin olmadığını işar ediyor gibidir.

Amma filcümle yakınlıklarıyla beraber اَُولَئِكَ de gösterilen bu'diyet, uzaklık ise,([1]) hidayet ehlinin rütbelerinin yücelik ve üstünlüğüne işaret etmek içindir. Zira, uzaktakilere bakan adamın, yalnız boyu uzun olanları görmesi gibi; zaman ve mekânca uzaklığın hakikati de, belağatın hakkını daha iyi kaza eder, verir.

Evet, asr-ı saadette nazil olmuş olması hasebiyle, o asır bu ayetin zikreden lisanı; ve asr-ı saadette olduğu gibi, istikbalde gelen ve gelecek olan her bir asır dahi, onun zikreden birer lisanıdırlar. Çünki Kur'an, bütün asırlarda gençlik ve tazeliğini muhafaza ederek geldiği için, her asır onu; evvelce nazil olmuşta, sonra o nüzulün hikayesini anlatıyor değildir.

Belki şimdi şu anda nazil oluyor gibi buluyor. Demek ki, اَُولَئِكَ ile işaret edilen İslâmın ilk safları çok uzaktan dahi görünmektedir. Hem o ilk saflar, uzaklıklarıyla beraber görünmelerinden dolayı, onların azametli büyüklükleri ve rütbelerinin yüceliğindendir.

Amma cümle-i ayetteki عَلَى lafzına gelince, bilmiş ol ki; eşya arasında mevcûd bulunan münasebet sırrı bir çok emirleri, işleri ayineler haline getirmiş olduğundan, birbirleri içinde görünmektedirler. Yani, eşyadan her biri -o sır ile- o bunda, bu da onda görünmeleri işi sağlanmıştır. Nasıl ki mesela bir cam parçası, kendi içinde sana geniş bir sahrayı göstermesi gibi...Öyle de: bir çok defalar tek bir kelime uzun bir hayali hatırına getirir.. Ve bir kelimenin heyeti ve vaziyeti de, acip bir hikayeyi getirip gözünün önüne koyabiliyor. Ve keza, bir kelam dahi senin zihnini alır, misali olan alem-i misalde dolaştırarak gezdirebilir.

Evet, nasıl ki بَارَزَ lafzı, bir harp meydanını açarak seni onda dolaştırdığı gibi; ayetteki ثَمَرَةٌ lafzı da, sana Cennetin veya bir bahçenin kapısını açıyor.. Ve daha buna göre sen kıyas eyle!..

İşte, buna göre, عَلَى lafzı, zihin için temsilî bir üslûba bakan bir "küvve", bir küçük penceredir ki der: Kur'anın hidayeti, İlahî bir "Burak" olup, mü'minlere hediye edilmiştir, tâ ki mü'minler ona binerek Sırat-ı Müstakimde sülûk edip kemalat arşına doğru seyr-i sülûk etsinler.

Amma هُدًى deki tenkir ise, işarettir ki; bu هُدًى لِلْمُتَّقِينَ, هُدًى dekinden başka bir هُدًى dir. Zira, tekrarlanan münekkerler, ekseriya evvelkinin gayrisi olur. O halde, burada evvelkisi masdar, bu ise, hasıl-ı bilmasdardır. Öyle olunca da; bu, evvelkisinin semeresi gibi, hissedilmekte olan sabit bir sıfattır.

Amma ayetin cümlesi içersindeki مِنْ lafzı ise, işaret ediyor ki; ehl-i hidayet için kesbedilmiş olan ihtidalarında; (doğru ve hak yol bulmalarında) halk ve tevfik, yani yaratma ve muvaffakiyet verme yalnız Allahtandır.

Amma cümledeki رَبِّ lafzı, (yani مِنْ رَبِّهِمْ deki رَبِّ) işaret ediyor ki: Hidayet, ancak Rububiyet-i İlahiyenin şe'nindendir. Nasıl ki Rububiyet-i amme-i Sübhaniye onları (mü'minleri) maddî rızık ile besliyor, hidayetiyle de onları manen gıdalandırıyor.

Cümle 2: Ve onlardır felaha erenler[değiştir]

وَ اُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Bilmiş ol ki: bu cümledeki ince ma'nalar ve derin nüktelerin taharri yerleri şunlardır:

1. Başındaki و "vav"ın atıflığı.. (yani, birinci cümledeki ma'nayı bu cümle ile bitiştirmeye dair olan vav-ı atıftır)

2. اُولَئِكَ kelimesinin tekrarlanması..

3. هُمْ ile yapılmış ara zamiri, zamîr-ül fasıl...

4. الْمُفْلِحُونَ de ki "elif ve lam"..

5. مُفْلِحُونَ nin mutlaklığı ve felah ve zaferin ne olduğunun ta'yin edilmemesi gibi yerler..

Amma و "vav" in atıflığı ise, münasebet üzerine bina edilmiş bir atıftır. اُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ye gelince, bilmiş ol ki: bu cümledeki ince ma'nalar ve derin nüktelerin taharri yerleri şunlardır:

1-Başındaki و "vav"ın atıflığı.. (yani, birinci cümledeki ma'nayı bu cümle ile bitiştirmeye dair olan vav-ı atıftır)

2- اُولَئِكَ kelimesinin tekrarlanması..

3- هُمْ ile yapılmış ara zamiri, zamîr-ül fasıl...

4- الْمُفْلِحُونَ de ki "elif ve lam"..

5- مُفْلِحُونَ nin mutlaklığı ve felah ve zaferin ne olduğunun ta'yin edilmemesi gibi yerler..

Amma و "vav" in atıflığı ise, münasebet üzerine bina edilmiş bir atıftır.

Zira, nasıl ki birinci اُولَئِكَ hidayetin semeresi olan saadet-i acileye عَاجِلَه bir işaret olduğu gibi; bu cümledeki ikinci اُولَئِكَ ise, hidayetin saadet-i âcilesinin اۤجِلَه semeresine işarettir. Sonra, bu ikisinden her birisi, izahı geçmiş bütün hidayet nevilerinin semereleri olmakla beraber, ancak burada evla olanı, önce geleni budurki; birinci اُولَئِكَ nın ırkı, kök ve damarları, Bakara Sûresinin başında olan üçüncü ayetin başındaki birinci اَلَّذِينَ ile bağlanmaktadır ki, zahir ma'nası "ümmilerden imana gelmiş olanlar" muraddır.. Ve bu اُولَئِكَ nin cemaati, kuvvetini İslâmın erkanından almakta ve وَ بِاْلاۤخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ nin makabline de bakmaktadır. Amma ikinci اُولَئِكَ ise, hafî bir remz ile sûrenin dördüncü ayetindeki ikinci اَلَّذِينَ ye bakmaktadır ki, ehl-i kitaptan imana gelmiş kimseler muraddır... Ve bu ikinci اُولَئِكَ ile gösterilen cemaatın me'hazı ise, imanın (büyük) rükünleri ve hususiyle ahirete yakîn ile imandır.. Ve daha sen düşün!..

Amma اُولَئِكَ nin tekranndaki sır ise, hidayetin ve sebebiyetinin ille-i gaiyesindeki şu her iki semereden her birisinin temeyyüz ve medihleri hususunda istiklal sahibi olduklarına işaret etmek içindir. Ancak şu da vardır ki; ikinci اُولَئِكَ nin hükmüyle beraber, birinci اُولَئِكَ ye işaret eylemiş olması, birinci derecede düşünülen bir husustur. Nasıl ki senin: "filan kes âlimdir.. ve o, mükerrem bir insandır." demen gibi...

Amma هُمْ deki zamir-ül fasla gelince, Peygamber Aleyhissalatü Vesselama iman getirmeyen ehl-i kitaba ta'rizi, yani tenkid ve ta'nı tazammun eden hasra bir te'kid olmakla beraber, içersinde latif bir nükte de vardır, şöyle ki: Müpteda ve haber arasına girmiş هُمْ ara zamirinin şeni ise, bir çok hükümlere mevzu' teşkil etsin diye, müptedayı haber-i vahide tahvil etmiş olmasıdır ki, mezkûr hükümlerden bazıları hatırlanırken, kalanları da, hayale havale edilsin içindir. Zira هُمْ zamiri, hükümlerin mahdud bir kaçından ibaret olmadığı hakkında hayali uyarırken, münasip olan hükümleri de taharrî etmesine teşvik eylemektedir. Mesela nasıl ki sen, "Zeyd"i dinleyicinin gözleri önüne koyarak, ondan hükümleri eğirip çıkarmak üzere: "Zeyd bir alimdir. O ilmiyle âmildir; şudur, budur" dedikten sonra, "işte buna göre kıyas et!" demen gibi...

Aynen bunun gibi; vaktaki ayet اُولَئِكَ dedi, hemen arkasında هُمْ lafzı da gelince, hayali heyecana getirdi ki, هُمْ zamiri vasıtasıyla; bu اُولَئِكَ ile beraber هُدًى nin gösterdikleri zatların sıfatlarına münasip ve uygun ahkâmı derleyip toplasın. Mesela:

هُمْ عَلَى هُدىً .. هُمْ مُفْلِحُونَ .. هُمْ فَائِزُونَ مِنَ النَّارِ .. هُمْ فَائِزُونَ بِالْجَنَّةِ .. هُمْ ظَافِرُونَ بِرُؤْيَةِ جَمَالِ اللهِ تَعَالَى

Yani: "Onlar hidayetin tam üzerindedirler.. Onlar kurtuluşa ermişlerdir.. Onlar ateşten necat bulacak ve bulmuşlardır.. Onlar Cenneti kazanacak ve kazanmışlardır.. Onlar rü'yet-i cemalullaha muvaffak olacak ve olmuşlardır..." Ve hakeza!..

Amma اَلْمُفْلِحُونَ ye gelince, başındaki "elif ve lam" hakikati tasvir etmek içindir. Yani bu kelam, sanki diyor: "Felah bulanların hallerinin hakikatini görmek istiyorsan; اُولَئِكَ nin ayinesi içinden bak, tâ sana halleri temessül eylesin. Yahutta, o "elif ve lam", felah bulanların zatlarını temyiz edip ayırmak içindir. Güya ki der: "Senin istediğin o felah ehli kimseleri اُولَئِكَ ile tanımak istiyorsan; işte onlar, bunlardır. Ya da: O "lam-ı ta'rif' hükmün zuhur ve bedahatini ifade etmek içindir, ki mesela: "Onun babası köledir"in naziri ve misali gibi ki, onun babasının abd, köle olduğu zahir ve ma'lumdur.

Amma اَلْمُفْلِحُونَ nin ıtlaklığı, yani mutlak bırakılması ise, felah ve kurtuluşu umumîleştirmek içindir. Zira, Kur'anın muhatapları istek ve dilek noktasında muhtelif tabakalardadır. Mesela: Bazıları ateşten kurtulmak ister. Bir kısmı da yalnız Cennete girmek taleb eder. Bir taifesi de yalnız rıza-yı İlahîyi arar. Bir kısmı da sadece rü'yet-i Cemal-i İlahîyi arzu eder., ve helümme cerra...

Demek ayet, felahı mutlak bırakmıştır ki; ihsanının sofrası umumîleşsin de, tâ herkes iştiha ve arzusuna uygun olanı koparsın, alsın.

Önceki Risale: Bakara 4: Kitaplara ve Ahirete İmanİşarat-ül İ'caz (Badıllı)Bakara 6: Küfrün Mahiyeti: Sonraki Risale

  1. Yani, mesela nasıl ki Arapçada, هؤُلآءِ denildiğinde, "işte onlar" olur ki, yakınlıklarını gösterir. Amma اَُولَئِكَ olsa, ona nisbeten uzaklığı gösterir ki, Türkçede "onlar" demektir.