Meşşaiyye

Meşşaiyye veya Meşşailik Aristo'nun kurduğu ve hakikatı vahiy yerine akıl ile bulmaya çalışan peripatetizm adındaki felsefe ekolünün İslam toplumundaki adıdır. Aristo derslerini yürüyerek verdiği için bu ad verilmiştir. İlk İslâm meşşâî filozofu Kindi, ikincisi büyük filozofu "İkinci Aristo" da denilen Farabi ve son büyük filozofu da İbn-i Rüşd'dür. Birçok düsturu gayr-ı İslami olan bu ekolü müslüman feylesoflar aynen almamış, İslam'a aykırı olan kısımları çıkarmaya çalışmış, ama bazen felsefenin görünüşteki şaşaasına aldanarak hataya düşmüşlerdir. Başta devrin müceddidi İmam-ı Gazali olmak üzere müstakim Kelam alimlerinin Meşşâî filozoflara karşı eleştirileri bu harekete ağır bir darbe vurmuştur.

Risale-i Nur'da Nerede ve Nasıl Bahsedildiği

Hattâ maddiyatta çok ileri giden hükemanın meşaiyyun kısmı, melaikenin manasını inkâr etmeyerek “Her bir nev’in bir mahiyet-i mücerrede-i ruhaniyeleri vardır.” derler. Melaikeyi öyle tabir ediyorlar.

(Sözler, 29. Söz, 1. Maksat, 2. Esas)

---

İşte وَلَا الضَّٓالّٖينَ ile işaret olunan evvelki yol, tabiata saplananların ve tabiiyyun fikrini taşıyanların mesleğidir ki onda, hakikate ve nura geçmek için ne kadar müşkülat olduğunu hissettiniz.

غَيْرِ الْمَغْضُوبِ ile işaret olunan ikinci yol, esbab-perestlerin ve vesaite icad ve tesir verenlerin, Meşaiyyun hükeması gibi yalnız akıl ile fikir ile hakikatü’l-hakaike ve Vâcibü’l-vücud’un marifetine yol açanların mesleğidir.

اَلَّذٖينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ile işaret olunan üçüncü yol ise sırat-ı müstakim ehli olan ehl-i Kur’an’ın cadde-i nuraniyesidir ki en kısa en rahat en selâmet ve herkese açık, semavî ve rahmanî ve nurani bir meslektir.

(Sözler, 30. Söz, 1. Maksat)

---

Mesela meşaiyyun, “enva-ı mevcudatı idare eden ruhanî mahiyet-i mücerrede ile”; işrakiyyun ise “ukûl ve erbabü’l-enva” ile; dinler dahi “melekü’l-cibal, melekü’l-bihar, melekü’l-emtar” gibi tabirlerle tabir etmişlerdir. Hattâ akılları kör gözlerinde bulunan maddiyyun taifesi de melaikenin manasını inkâr etmeye mecal bulamadıklarından, fıtratın namuslarına nüfuz eden kuva-yı sâriye ile tabir etmişlerdir.

(İşaratül İcaz, 30. Ayet)

---

Bütün ukalâ, turuk-u ta'birde ihtilâflarıyla beraber melâikenin mânâ ve hakikatının vücûduna icma'-ı mâneviyle ittifak etmişlerdir. Hatta Meşşaiyyûn, melâikeyi: "envâın mahiyât-ı mücerrede-yi ruhâniye" ile tâbir etmişlerdir.

(Asarı-ı Bediiyye, Nokta Risalesi, 3. Nükte)

İlgili Maddeler

• Aristo: İslâm felsefesi ve feylesofları üzerinde önemli etkileri olan, tevhid açısından çok hatalı görüşleri bulunan meşşaiyye ekolünün kurucusu İlkçağ Yunan filozofu
• Sudur: Bir zattan, bizzat bir tek şeyin çıkabildiği, sair şeylerin vasıtalar vasıtasıyla ondan sudûr edebileceğini savunan sapkın felsefi görüş
• Ukul-ü aşere: Allah'ın tüm kainatı yaratmasını tevil eden sapkın bir felsefi görüş
• Heyula: Aristo'nun, her cismi meydana getiren iki ilkeden biri gördüğü ve “tamamen belirsiz, cisme ârız olan değişmeyi kabul edici kuvve halinde bir cevher” şeklinde tarif ettiği mefhum
• İşrakiyyun: Bilginin kaynağı olarak akıl yürütmeyi temel alan rasyonalist Meşşaiyyun felsefesine karşı mistik tecrübe ve sezgiye dayanan düşünce sisteminin adı
• Erbabü'l-enva: Her nevin ayrı bir rabbi olduğuna dair batıl bir inanç
• Felsefe: Bazen dinsiz felsefe anlamında da kullanılan hikmet ilmi
• İlm-i Hikmet: Eşyanın hallerinden ve harici ve batıni keşfiyatlarından bahseden ilim. Bazen felsefe de denilir
• Sofestailik: Cenab-ı Hakk'ı kabul etmemek için kainatı inkar eden sapkın bir felsefi görüş
• İbn-i Sina: Özellikle tıp ilminde çok ileri gitmiş, Yunan filozoflarından etkilenmiş İslam filozofu
• Farabi: İkinci Aristo olarak tanınan İslam filozofu
• İbn-i Rüşd: Meşşaiyyun ekolünün son temsilcisi Endülüs'lü İslam feylesofu
• Sabiiyyun: Yıldızlara ve meleklere bir nevi uluhiyet isnad eden sapkın bir din
• Mutezile: Akıllarına çok güvenerek Hak mezheplerden ayrılan batıl bir fırka
• İlm-i Kelam: Cenab-ı Hakkın zat ve sıfatlarından, nübüvvet ve itikada dair meselelerden İslami esaslar dairesinde bahseden ve Kelam da denilen ilim
• Budistlik: Gayb aşinalık dava eden sapkın bir din
• İmam-ı Gazali: Devrinin felsefesinin batıl akidelerinin yanlışlığını ortaya koyarak büyük hizmet etmiş ve Hüccetül İslam unvanı verilmiş devrinin müceddidi büyük bir alim
• Anasır-ı Erbaa: İlkçağ Yunan felsefesinde ortaya atılan, bazı İslam alimleri tarafından da bahsedilen ve Bediüzzaman'ın toprak, su, hava ve nur ile nar olarak bahsettiği dört unsur