Buğday

Buğday Buğday, tohumu için yaygın olarak yetiştirilen bir ot, dünya çapında temel bir gıda olan bir tahıl tanesidir.[3][4][5] Birçok buğday türü birlikte Triticum /ˈtrɪtɪkəm/ cinsini oluşturur;[6] en yaygın olarak yetiştirilen adi buğdaydır (T. aestivum). Arkeolojik kayıtlar, buğdayın ilk olarak MÖ 9600 civarında Bereketli Hilal bölgelerinde yetiştirildiğini göstermektedir. Botanik olarak buğday çekirdeği, karyopsis adı verilen bir meyve türüdür.

Buğday, diğer tüm gıda ürünlerinden daha fazla alanda yetiştirilmektedir (220,4 milyon hektar veya 545 milyon dönüm, 2014).[7] Dünya buğday ticareti, diğer tüm ürünlerin toplamından daha fazladır.[8]

2020 yılında dünya buğday üretimi 761 milyon ton (839 milyon kısa ton; 1,7 trilyon pound) olup, mısırdan sonra en çok üretilen ikinci tahıldır.[9] 1960 yılından bu yana dünya buğday ve diğer tahıl ürünleri üretimi üç katına çıkmıştır ve 21. yüzyılın ortalarına kadar daha da artması beklenmektedir.[10] Buğdaya yönelik küresel talep, dünya çapındaki sanayileşme süreci ve diyetin batılılaşması sonucunda tüketimi artan işlenmiş gıdaların üretimini kolaylaştıran gluten proteinlerinin benzersiz viskoelastik ve yapışkan özellikleri nedeniyle artmaktadır[11][12].

Buğday önemli bir karbonhidrat kaynağıdır.[11] Küresel olarak, insan gıdasındaki bitkisel proteinlerin önde gelen kaynağıdır, yaklaşık %13 protein içeriğine sahiptir, bu diğer büyük tahıllara kıyasla nispeten yüksektir[13] ancak protein kalitesi nispeten düşüktür (esansiyel amino asitleri sağlar).[14][15] Tam tahıl olarak yenildiğinde, buğday çoklu besin ve diyet lifi kaynağıdır.[11]

Genel nüfusun küçük bir kısmında, buğday proteininin çoğunu oluşturan glüten çölyak hastalığını, çölyak dışı glüten hassasiyetini, glüten ataksisini ve dermatitis herpetiformis'i tetikleyebilir.